دانش از هر نوع که باشد هنر است، اما دانشي ارزشمند است که در چارچوب اخلاق فاضله باشد که از آن جمله، بردباري است، چه اين که ميان دانش وبردباري پيوندي مستحکم وجود دارد وغالباً افرادي که مراتب عالي علمي را به دست مي آورند، به صفت بردباري نيز آراسته خواهند شد.

آنچه در بالا آمد، بخشي از سخنان آيت الله العظمي سيد صادق شيرازي در جمع اعضاي دفتر معظم له است.

ايشان در ادامه سخنان خود با بيان برتري رسول گرامي اسلام بر ديگر پيامبران ودر مرتبه دوم قرار داشتن حضرت ابراهيم خليل عليه السلام، به مقدّم بودن رسول خدا صلّي الله عليه وآله بر ساير پيامبران در هنگام سلام ودرود فرستادن اشاره کرده، بيان داشتند: اما در مورد حضرت ابراهيم عليه السلام قضيه برعکس است، يعني هنگام ياد کردن او، مي گوييم: «عليه وعلي نبينا السلام؛ بر او، سپس بر پيامبرمان سلام باد» وهنگامي که قرآن کريم را تلاوت مي کنيم مي بينيم که خداي متعال او را با اخلاق فاضله اش ـ که همان بردباري است ـ ستوده مي فرمايد: «...إنّ إبراهيمَ لأَوّاهٌ حَليمٌ؛(1) راستي، ابراهيم، دلسوزي بردبار بود».

واميرالمؤمنين عليه السلام درباره جايگاه بردباري فرموده است: «...يـخبرکم حلمهم عن علمهم؛(2) بردباريشان، شما را از دانش آنان آگاه مي کند».

ايشان افزودند: بنابراين بايد در کنار علم اندوزي، خود را به اخلاق حسنه که مهم ترين آن بردباري است بياراييم وهماره آن را به کار گيريم.

ايشان درباره اهميت همراهي دانش با والايي هاي اخلاقي به داستان «همّام» اشاره کردند که از امام خواست تا اوصاف متقيان را چنان برشمارد که گويي همّام آن را مي بيند وپس از اصرار زياد او، امام به تدريج اوصاف آنان را برشمردند ودر نهايت، همّام فريادي از جگر برآورد وچشم از جهان فرو بست.

امام عليه السلام فرمودند: اين (مردن) همان چيزي است که از آن بر او مي ترسيدم ومواعظ رسا اين گونه در اهل آن کارگر مي افتد.(3)

معظم له در ادامه فرمودند: همّام با شنيدن هر بندي از سخنان امام، خود را با آن مقايسه مي کرد وچون خويش را آن گونه نمي ديد، تحت تأثير سخنان امام، از دنيا رفت.

مرجع عالي قدر در بخش ديگري از سخنان خود فرمودند: خداي تبارک وتعالي ـ امور را تنها با اسباب پيش مي برد، چنان که هستي واجرام وکهکشان ها را قانونمند ساخته است واز اين رو هرکاري با تلاش به نتيجه مي رسد وبه دست آوردن ملکه بردباري نيز نيازمند کوشش فراوان است.

ايشان به مناسبت موضوع، داستان يکي از مراجع نجف را بيان کردند که شاگردانش از او خواستند در لابه لاي درس فقه واصول مطلبي اخلاقي بيان کند واو ناچار تن به اين خواسته داد، اما به خوبي از عهده آن بر نيامد، لذا پس از پايان درس به شاگردانش گفت: شما مي خواستيد با اين کار مرا در تنگنا قرار دهيد.

نيز مرجع ديگري که از بزرگان بود، در پاسخ طلبه اي که به او گفته بود: شيخ انصاري با آثار خود، حوزه را رفعت بخشيد وتو با آثارت آن را تنـزل دادي، گفت: من کجا وشيخ انصاري کجا!؟ اگر اشکالي در کتاب من به نظرت رسيده، مرا نيز آگاه کن تا از آن استفاده کنم.

آيت الله العظمي شيرازي افزودند: اين تعامل، به خودي خود به دست نيامده ومرجعي بزرگ با پرورش نفس خويش توانسته است در برخورد با طلبه اي به مراتب پايين تر از خود، چنين بردبار باشد.

ايشان با بيان روايتي از پيامبر اکرم صلّي الله عليه وآله منبي بر محاسبه نفس تصريح کردند: در صورتي انسان در شمار پرهيزگاران قرار خواهد گرفت که خود را به شدت مورد محاسبه وبازخواست قرار دهد و وارسد که خوراک وپوشاک خود را از حلال به دست آورده يا از حرام(4) ودر صدد اصلاح خويشتن برآيد.(5)

سپس روايتي از امام حسن عسکري عليه السلام از پدرانش از اميرالمؤمنين عليه السلام نقل کردند که به بازخواست خداي سبحان از بندگان درباره وظايفشان نسبت به ديگران تصريح دارد.(6)

آيت الله العظمي شيرازي در پايان از خداي سبحان براي توفيق يافتگان به پرورش نفس توفيق روز افزون وبراي برجاي ماندگان از کاروان توفيق يافتگان، توفيق مسئلت کردند.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. توبه(9)، آيه114.

2. غرر الحکم، ص116.

3. نهج البلاغه، خطبه همّام (اوصاف متّقين).

4. مجموعه ورام، ج2، ص62.

5. مستدرک الوسائل، ج2، باب وجوب محاسبة النفس کل يوم، ص153، حديث5.

6. وسائل الشيعه، ج16، باب وجوب محاسبة النفس في کل يوم، ص98، حديث81.