فصل سوم: پیشرفت انسان، قانون زندگی

 

از نخستین روزهای پیدایش آدمی بر این کره ی خاکی، وجود او به آموختن دانش و کشف حقایق ناپیدای جهان هستی، سرشته بود. خداوند متعال، این ویژگی را در وجود آدمی نهاد و او را به این وسیله از دیگر آفریده هایش متمایز ساخت. خداوند با بخشیدن عقل و دیگر موهبات خداداد که وجود آدمیان از نسلی به نسل دیگری منتقل می شود، نیز با اختلاط آدمیان با یکدیگر و تولید نسل، توانمندی هایی نو برای یافتن و کشف علوم تازه می آفریند.

آدمی از تاریکی و گمراهی نخستْ روزهای عصر حجر تا به روزگار متجدد امروزی، همواره برای بهتر ساختن زندگی خود کوشیده است. با زدن سنگ به یکدیگر آتش را کشف کرد.

از زبان گنگ اشارات توانست آرام آرام قدرت تکلّم بیابد و اصوات را برای ارتباط با همنوعان خود به کار گیرد که امروزه شاهد زبان های گویا و گوناگونِ بسیاری در سراسر جهان هستیم زبان و ارتباط زبانی، یک گام بزرگ در تحول زندگی بشر است. بشر به این سطح از ارتباط اکتفا نکرده و به گفتار خود جلوه ای بصری داد و آن را بر روی چیزهایی نوشت. تدوین و نگارش، دومین دستاورد بزرگ بشر است که بر تلاش ها و پیشرفت های دیگر انسان تأثیر می گزارد.

از این رو، پیشرفت و لزوم آن از اعماق جانِ آدمیان ریشه می گیرد و صرفاً زاییده ی تمایلات بشر نیست. به سخن دیگر، پیشرفت تنها با علاقه حاصل نمی آید و مستلزم کار و کوشش مداوم است. کار و کوشش همواره رشد و فزونی برای صاحبش به ارمغان می آورد و باعث می شود هر روز از دیروزش بهتر شود.

بی تردید بدون تلاش، آدمی چیزی دستگیرش نمی شود. به دیگر سخن اگر آدمی هر روز نسبت به روز قبل، گامی فرا ننهد، همچنان در جای خود می ماند و توفیق چندانی در زندگی به دست نمی آورد. پس همواره باید کوشید که امروز از دیروز بهتر باشد.

در این راستا مرجع عالیقدر آیت الله العظمی سید صادق شیرازی در کتاب ارزشمند علم النافع فرمودند:

«امام صادق سلام الله علیه می فرماید: «من استوی یوماه فهو مغبون، ومن کان آخر یومه شرّهما فهو ملعون؛ هر آنکه دو روزش یکسان باشد، ضرر کرده است و هرکس که روز دومش از روز قبل بدتر باشد، ملعون است».

همچنین امیرمؤمنان صلوات الله وسلامه علیه فرمودند: «الکیّس من کان یومه خیراً من أمسه؛ زیرک آن است که امروزش از دیروز بهتر باشد».

این سه ویژگی که در دو حدیث شریف ذکر شد به کار هر کسی می آید، در هر دوره از زندگی که باشد، چه عالم باشد، چه جاهل و چه کاسب و چه اداری و چه مرد و چه زن».

پس روشن شد که پیشرفت زندگی انسان و لزوم آن همگانی است و اختصاص به عالِم بودن و یا اداری بودن و یا مرد بودن ندارد. همگان، با هر کار و سمتی که دارند مسئولیت بهسازی زندگی بر گردن آنان هست و باید بکوشند هر روزی که بر آنان می گذرد بهتر و پر بار تر از روز قبل باشد. همان گونه که مرجع بزرگوار، آیت الله العظمی شیرازی فرمودند: حتی انسان جاهل و نا آشنا با مسائل علمی نیز از قاعده ی پیشرفت روزانه مستثنی نیست و باید بکوشد حالات و مواهب و یافته هایش، روز به روز افزون تر گردد، حتی اگر سرعت رشد او ناچیز باشد. باید سعی کند هر روز خود را بهتر از دیروز کند.

روی هم رفته انسان چه توانمند باشد و چه ضعیف، هرگاه تلاش امروز با دیروزش یکسان باشد و یافته ی جدیدی بر او افزوده نگردد، قطعاً مصداق مغبون است، چراکه او عمر خود را تلف کرده است و نتوانسته ـ و لو اندک ـ در پیشرفت جامعه سهیم باشد.

در این خصوص مرجع عالیقدر آیت الله العظمی سید صادق شیرازی فرموده اند:

«اما معنی مغبون: او کسی است که چیز با ارزشی را به قیمت اندکی بفروشد، یا چیز بی ارزشی را با قیمتی گران بخرد پس واضح است که نتیجه ی این کار، حسرت و پشیمانی است. مالِ از دست رفته، ممکن است روی به صاحبش برگردد اما عمر از دست رفته دیگر باز نمی گردد، در نتیجه هر چه از دست رفت دیگر بر نمی گردد. پس هر انسان زندگی خود را با یکی از این حالت های سه گانه سپری می کند و به ناچار سرِ خود کلاه گذاشته است».

پس زیان مالی آسان ترین و کم ضررترین زیانی است که ممکن است آدمی دچار آن شود در مقابل آسیب ها و ضررهایی که با از دست دادن عمر، گریبانگیر آدمی می شود به سادگی جبران پذیر نیستند. در نتیجه آدمی همه ی سعی و کوشش خود را باید مصروف پیشرفت و ترقی زندگی خود کند. این ترقی و پیشرفت یکی از سنن ثابت زندگی است. با این نگرش، انسان صرف نظر از هر توانایی فکری یا معنوی یا مادی ای که دارد، تحت فشار یک نیروی همیشگی قرار می گیرد که او را به تلاش مداوم وا می دارد. این نگرش موجب می شود که آدمی مانع از دست رفتن سرمایه هایش خاصه عمر پر ارزشش شود. حضرت آیت الله العظمی سید صادق شیرازی در کتاب شریف العلم النافع در این خصوص می فرماید:

«هر که دو روزش مثل هم شود مانند کسی است که مالش را از دست داده است. همچنین کسی در کسب علم یا در تقرّب به خدا با عبادات و خدمت به مردم و خوش رفتاری با خانواده اش و دوستان و آشنایانش تلاش نکند و ترقی نکند، مانند کسی است که عمر خودش را بیهوده از دست داده است. زرنگ ـ همانطور که در حدیث قبلی به آن اشاره شد ـ کسی است که امروزش بهتر از دیروزش باشد، و ملعون ـ پناه بر خدا ـ کسی است که امروز او از دیروزش بدتر است».

نیروهای جسمانی و فکریِ موجود در بشر، پیشرفت همیشگی را برای او مهیا ساخته است و خداوند این توانایی را با نعمت های بسیاری آراسته کرده که او را در گذراندن تحولات زندگی یاری می دهد و او را به انسانی خوب و عمل گرا در زندگی مبدل می سازد. افزون بر این موجب پرورش و سازندگی جامعه ای انسانی بر اساس عدل و مساوات و تسامح بر اساس قواعد پذیرفته ی دینی و علمی استوار می گردد. در این خصوص مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی شیرازی تأکید می فرماید که انسان باید همه ی نیروها و مواهبی را که خدا در اختیار او قرار داده است به بهترین روش به کار گیرد تا هر روز پیشرفتی تازه کسب کند. ایشان در کتاب العلم النافع در این خصوص فرموده اند:

«خداوند نعمت های زیادی به انسان داده است مثل شنیدن و دیدن، نعمت حیات و نعمت عقل که آن را معیاری برای ثواب و عقاب قرار داده و توانایی کار کردن و تولید کردن. پس انسان باید از این نعمت ها به شکل صحیح استفاده کند و تلاشش این باشد تمام همت خود از این نعمت ها در این جهت استفاده کند که امروزش از دیروزش و این ماهش از ماهِ گذشته بهتر شود، تا برای ساعت ها و روزهای زندگی اش حسرت نخورد. تا توفیق و سعادت هر دو جهان نصیبش شود».

 

مؤسسه فرهنگی ـ تبلیغی النبأ

3 / جمادی الثانی / 1430