فصل سیزدهم: سعادت انسان و سامان یافتن درون 

دانشمندان و نیز عامه ی مردم بر این ویژگی انسان متفق اند که تا هنگامی که در قید حیات دنیایی هست چندان جویای سعادت ابدی خویش نیست. حال آنکه کوشیدن برای رسیدن به بالاترین درجه های خوشبختی باید جزو مهمترین اولویت های او باشد، خاصه زمانی که هیچ قانون یا قاعده ی شرعی و یا کسی او را از این کار باز نمی دارد. دستیابی به سعادت برای همگان مجاز و در دسترس است و با همه ی هنجارهای پذیرفته شده ی بشر چه احکام آسمانی و چه قوانین وضعی بشر و حتی با آداب و رسوم و تعصبات آن منافاتی ندارد.

البته روشن است که راه رسیدن به سعادت ساده نیست و به عوامل و پیش نیازهای بسیاری بسته است. با فراهم آمدن این مقدمات انسان می تواند تجربه و ورزیدگی کافی برای حل مشکلاتی بیابد که در ایجاد تعامل بهتر با نفس خویش فرا روی او قرار دارد. در این صورت، انسان با آمادگی به استقبال سختی های زندگی می رود. چه بسا بسیاری از این سختی ها مشکلاتی اجتناب ناپذیر باشند.

از این دست عواملی هستند که ریشه در قضا و قدر الهی دارد مانند مرگ که انسان توانِ ایستادگی در برابر آن را ندارد. چنین عواملی فراتر از دایره ی اختیارات بشر است و بشر در برابر این آسیب ها مقهور و تسلیم است. از این رو مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی دام ظله در کتاب ارزشمند خود، موسوم به العلم النافع می فرماید:

«درست نیست که از حوادث روزگار چهره ی خود را در هم بکشیم یا دلمان بگیرد و یا اندوهگین بشویم. ما باید در هر حال به وظیفه ی خود عمل کنیم ـ می خواهد آسان باشد یا دشوار ـ بلکه باید این حوادث را امتحان الهی بدانیم».

به این ترتیب، پرداختن به خویش و اصلاح امور نفسانی در هر حال امری نیکوست. ولی این کار به این سادگی ها هم نیست. دستیابی به این مهم نیازمند ایمان استوار و توانایی انسان در پذیرش مشکلات زندگی و جا نزدن در برابر دشواری ها و مشکلات فرساینده ی زندگی است. به هر حال این کار نیازمند صبر مداوم و خستگی ناپذیر است و نیز خرسندی و خشنودی از هر آنچه خدای متعال برای او و دیگران قسمت کرده است. در این باره مرجع عالیقدر، آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی دام ظله در همان کتاب مذکور خود می فرماید:

«همه ی کسانی که برای زندگی به این دنیا آمده اند، و در حقیقت برای امتحان آمده اند، در این میان هیچ فرقی میان پیر و جوان و زن و مرد و عالم و جاهل و دارا و ندار نیست. خدای متعال در کتاب خویش می فرماید: «لِنَنظُرَ کَیْفَ تَعْمَلُونَ؛ تا بنگریم چگونه رفتار می کنید».

با این حال، مجال بسیاری برای تلاش و اندیشه فرا روی انسان های پر اراده که تسلیم سختی ها و مصائب روزگار نمی شوند، گسترده هست. انسان تا زمانی که در بند این زندگی خاکی که همسان یک امتحان عمومی بزرگ است، ناچار باید اراده ای استوار داشته باشد تا بتواند در آن امتحان پیروز گردد. اراده ی ایمان محور یک عامل مهم برای به دست آوردن این پیروزی است. واپس زدگی و سر فرود آوردن و شکست در برابر سختی های زندگی حاصل اراده ی ضعیف است که خود نتیجه ی ایمانِ ضعیف است. پس شکست خوردن در امتحان حاصلِ ضعفِ ایمان است.

در نتیجه تلاش برای خوشبختی بر پایه ی روش های مشروع منافاتی با دینداری ندارد. روشن است که خوشبختی حاصل تعامل صحیح انسان با درون خویش است. خوشبختی احساسی درونی است. تعالیم آسمانی که حاصل پیام هایی از مبدأ هستی برای بشر هستند، بهترین منبع سامان دهنده ی درون آدمی اند. خداوند این تعالیم را در قالب کتاب های مقدس برای بشر فرو فرستاد که آخرین آنها قرآن کریم است. قرآن دربر گیرنده ی راهکارهایی برای زندگی دنیایی و آخرتی بشر است که ایمان داشتن و عمل کردن به آنها سامان دهنده ی امور باطنی و روحی انسان و ضامنِ خوشبختی است.

پس دین هرگز انسان را از دستیابی به موفقیت و تلاش برای آن باز نمی دارد. در این باره مرجع عالیقدر، آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی دام ظله می فرماید:

«بی شک رضایت به قضا و قدر الهی به این معنی نیست که ما تلاشی برای حل مشکلات و برطرف کردن کمبودها نکنیم و از وسایل و اسبابی همچون دعا و توسل دست برداریم، بلکه منظور از رضایت به تقدیر الهی تسلیم شدن در برابر اموری است که از اراده ی ما خارج است. هرگاه بتوانیم این گونه باشیم دیگر بالا و پایین شدن زندگی و سختی های آن نمی تواند بر ما اثر بگذارد و به ما فشار آورد و دیگر تأسف و خودخوری جایی در زندگی ما نخواهد داشت. از این می توان به توصیف مورخان از امام حسین علیه السلام در روز عاشورا پی برد که هرگاه یکی از یاران یا خانواده اش شهید می شد درخشش چهره اش بیشتر می گشت» .

بی تردید ارتباط تنگاتنگی میان هوشیاری و ایمان فرد و موفقیت او هست. هرچه ایمان انسان قوی تر باشد، توانِ تحمل دشواری ها و مصائب هم در او بیشتر است و نیز برعکس. ایمان و ترس از خدا هرگز بدین معنی نیست که انسان در خانه ای معتکف بماند و از کار و کوشش و تولید دست بکشد. انجام دادنِ همه ی اینها برای او ضروری است. او باید در میان جامعه برود و با دیگران به کار و معامله بپردازد؛ چراکه «کار عبادت است». اما آنچه حائز اهمیت است این که انسان باید از پلیدی ها و فسادها پاکیزه گردد.

همواره باید ایمان انگیزه و مدیر انسان در انجام دادن فعالیت هایش باشد. در این صورت دچار لغزش نخواهد شد و به اموالِ دیگران هرگز تجاوز نخواهد کرد و هیچ رفتاری که دور از خرد است از او سر نخواهد زد. عاقبت چنین کسی همواره از زندگی خود راضی و نگهدار ایمانش است؛ چراکه او می داند خدای متعال در همه حال ناظر اعمالِ درست اوست. هر عملی که می خواهد باشد. مهم آن است که اعمالش فاقد هرگونه تجاوز و ستم در حق دیگران است. طبیعی است چنین کسی به سعادت حقیقی دست می یابد. سعادتی که ریشه در ایمان و اراده ی انسانی برآمده از آن دارد.

به این ترتیب نباید خوشبختی را در زیادی مال و ثروت و مقام و جز آن جست. خوشبختی فقط و فقط در تعامل نیکو با نفس نهفته است. مرجع عالیقدر، آیت الله العظمی سید صادق شیرازی دام ظله در کتاب ارزشمند خویش در این باره می فرماید:

«سعادت در امور موقتی چون ثروت و خانه ی بزرگ و مانند آن نیست. بلکه سعادت با دارا بودن قلب بزرگ و مطمئن و راضی از تقدیر پروردگار متعال به دست خواهد آمد».

 

مؤسسه فرهنگی ـ تبلیغی النبأ

12 / رجب / 1430