طبق رسم دیرینه مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی حاج سید صادق حسینی شیرازی مدظله العالی در شبهای ماه مبارک رمضان، جلسات علمی معظم له و علمای اعلام، مدرسین حوزه علمیه، فضلا و طلاب علوم دینی در بیت ایشان برگزار شد.

 

 جلسه هفدهم

 

 بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین، والصلاة والسلام علی محمد وآله الطاهرین

 

«نیت عشاءین بعد از نیمه شب»

در ابتدای جلسه، یکی از فضلا سؤال کرد: بنابر اشتراط نیّت ادا و قضا در نماز، آیا بعد از نیمه شب تا طلوع فجر، که وقت اضطراری نماز مغرب و عشاست، ادا نیت کند یا قضا؟

آیت الله العظمی شیرازی فرمودند: مبنای مشهور عدم اشتراط نیت وجه است خصوصاً نزد متأخرین، و مرحوم محقق در معتبر فرموده: اعتبار قصد ادا و قضا در نیت، کلامیست شعری، یعنی تخیل است و دلیل ندارد.

و در مسأله ی نماز مغرب و عشا بعد از نیمه شب، که آیا اداست یا قضا، شاید بیش از ده قول باشد، و این اختلاف به جهت تفاوت برداشت فقها از روایات گوناگون می باشد.

سابقاً در وقت بررسی این مسأله، به نظر رسید که اگر نماز مغرب و عشاء، به جهت عذری از نیمه شب تأخیر پیدا کند، حتی بعد از نیمه شب، هر دو ادا بوده، اما اگر بدون عذر تأخیر شود، قضا می شود.

«نماز قبل از نیمه شب با تیمم یا تأخیر با وضو»

یکی از فضلا سؤال کرد: اگر امر دائر شد بین نماز با تیمم در وقت اختیاری یعنی قبل از نیمه شب، یا تأخیر نماز در وقت اضطراری (بعد از نیمه شب) اما با وضو، کدام مقدّم است؟

ایشان فرمودند: این مسأله از مصادیق تزاحم می باشد، و تزاحم از مسائل سیّاله ای است که در مختلف أبواب فقهی جاری می شود.

زیرا امر دائر بین دو اضطرار است، اضطرار در طهارت، و اضطرار در وقت.

و بنای فقها بر این است که وقت اهم و مقدم است، زیرا طهارت مائیه، بدل دارد که طهارت ترابیّه است.

«شخص مفطر و دعاهای ماه رمضان»

یکی از فضلا پرسید: در دعاهای روزانه ماه مبارک رمضان آمده: (وهو الشهر الذی فرضت صیامه علیّ)(1)، حال شخص بیماری که روزه بر او واجب نیست و مفطر می باشد، این دعا را چگونه بخواند، اگر بگوید (فرضت صیامه علی) آیا دروغ نیست؟

ایشان فرمودند: اشکالی ندارد، و موارد متعددی از این قبیل در دعاها و زیارتنامه ها آمده، و شارع همه را امر به قرائت آن نموده است.

مثلاً در مقدمه زیارت وارث، که از زیارات مشهوره امام حسین (علیه السلام) می باشد، آمده: (عَبْدُکَ وَ ابْنُ عَبْدِکَ وَ ابْنُ أَمَتِکَ، الْمُقِرُّ بِالرِّقِّ، وَ التَّارِکُ لِلْخِلَافِ عَلَیْکُ)(2).

یعنی آنچه را که خلاف شماست ترک می کنم. حال اگر شخصی ملتزم بوده، و معصیت انجام می دهد، یعنی آنچه بر خلاف معصوم (علیه السلام) است ترک نکرده، این شخص عبارت زیارت را چگونه بخواند؟

شخصی برایم نقل می کرد: من این عبارت را در زیارت امام حسین (علیه السلام) نمی خوانم، زیرا می بینم دروغ است اگر آن را به حضرت بگویم.

یا مثلاً در نماز در سوره فاتحه می گوییم «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ»(3) یعنی: فقط تو را عبادت می کنم و فقط از تو طلب کمک می گیرم.

حال اگر کسی اینگونه نباشد، و پول و مقام و شهوات را هم بپرستد، چنانچه در روایات ذکر شده است، آیا وقتی در نماز این آیه را بخواند دروغ نیست؟

به نظر می رسد هیچ کدام از این موارد، اشکالی ندارد، و همانطور که وارد شده باید خوانده شود.

در نماز اگر آیه را نخواند یا به نحو دیگری قرائت کند نمازش باطل است، و در سایر ادعیه و زیارات نیز خلاف مأثور است.

در این موارد، مراد اعم از معنای حقیقی بوده و شامل معانی مجازیه نیز می شود، یعنی باید چنین باشم، نه اینکه چنین هستم.

وقتی خود شارع حکیم و عالم به همه ی جوانب و همه ی افراد، دستور فرموده دعا یا نماز را به این نحو بخواند، و اینگونه بگوید، با اینکه می داند بسیاری از مردم چنین نیستند، امر شارع کاشف است از اینکه مراد أعم از معنای حقیقی است، و معنای مجازی نیز مراد است، و ذلک صوناً لکلام الحکیم عن خلاف الواقع.

همچنین در دعای ماه رمضان: (فرضت علیّ) به معنای شأناً یا اقتضاءاً می باشد.

و در مقدمه ی زیارت امام حسین (علیه السلام): (التارک للخلاف علیکم)، یعنی در عقیده بر خلاف شما نیستم.

همانگونه که در نماز میّت گفته می شود: (إنا لا نعلم منه إلا خیراً) با آنکه می داند میّت فاسق بوده، زیرا مراد از (خیر) ایمان است، یعنی مؤمن به ولایت أمیرالمؤمنین (علیه السلام) می باشد.

«قرائت یا انشاء»

سؤال شد در نماز «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ» را به نیت انشاء قرائت کند یا به نیت قرآن؟

معظم له فرمودند: صاحب عروه فرموده: إنشاء بقراءة القرآن، یعنی قرائت قرآن را انشاء کند، که هم انشاء بوده و هم قرآن، و در این صورت مشکلی ندارد.

گرچه صاحب کفایه اشکال فرموده که این دو قابل جمع نیست، زیرا معقول نیست هم قرائت باشد و هم انشاء.

و محشین عروه در اینجا مختلفند، بعضی فرموده اند: اگر قصد انشاء کند نمازش صحیح نیست، بلکه باید قصد قرائت کند.

اما به نظر می رسد فرمایش صاحب عروه متین باشد و ایرادات ذکر شده، دقّی است نه عرفی.

و برای فرمایش صاحب عروه (انشاء بالقراءة) می توان مثال عرفی زیر را بیان کرد:

اگر مولا به غلامش بگوید: برو به فلان شخص بگو که نهار منزل ما بیاید. غلام وقتی او را دعوت می کند، در عین نقل کلام مولا و قصد اخبار، می تواند قصد انشاء نیز بنماید.

«امر به قرائت نه انشاء»

یکی از فضلا گفت: الفاظی که ما می گوییم موجد آن هستیم، و انشاء در مقابل إخبار است. و شارع از ما در نماز نقل این عبارتها و قرائت آن را خواسته است، و معنای آن را نخواسته، از این رو اگر کسی الفاظ را قرائت کند و معنای خلاف عبارات را قصد کند نمازش باطل نیست.

ایشان فرمودند: برای کسی که ملتفت و متوجه و مدرِک معناست اگر خلاف معنا را قصد کند، صحّت قرائتش مشکل است، بله می توان گفت: قصد معنی و ادراک آن لازم و واجب نیست.

«ملک شخصی یا وقف»

در پایان جلسه یکی از فضلا سؤال کرد: اگر جایی معروف است به وقف، یا مسجد، یا جزء حرم می باشد، و شخصی ادعا کند که ملک شخصی است، حکم رفتن به آنجا و نماز خواندن در آن چیست؟

ایشان فرمودند: شیاع و شهرت در چند مورد حجّت شرعی است و اعتبار دارد مگر خلاف آن ثابت شود، صاحب جواهر نیز در جواهر ذکر فرموده است از جمله: نَسَب، ملک و وقف است.

وصلی الله علی محمد وآله الطاهرین

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1) الإقبال: ص24.
2) بحار الأنوار: ج98 ص199 ب18 زیاراته صلوات الله علیه.
3) سورة الفاتحة: 5.