LOGIN
جلسات علمی
shirazi.ir
"در محضر مرجعیت"
سلسله جلسات علمی حضرت آیت الله العظمی شیرازی در ماه مبارک رمضان (جلسه هجدهم)
کد 4280
نسخه مناسب چاپ کپی خبر لینک کوتاه ‏ 19 تیر 1395 - 4 شوال المكرّم 1437
 
طبق رسم دیرینه مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی حاج سید صادق حسینی شیرازی مدظله العالی در شبهای ماه مبارک رمضان، جلسات علمی معظم له و علمای اعلام، مدرسین حوزه علمیه، فضلا و طلاب علوم دینی در بیت ایشان برگزار شد.
 
 جلسه هجدهم
 
 بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله رب العالمین، والصلاة والسلام علی محمد وآله الطاهرین
 
«نوافل و تعدد مطلوب»

آیت الله العظمی شیرازی فرمودند: یکی از مسائل مورد ابتلای بسیاری از مکلفین، مسأله مستحبات و تعدد و عدم تعدد مطلوب در آن می باشد.

أصل، عدم تعدد مطلوب بوده، و تعدد نیاز به دلیل دارد.

عده ای مایل به انجام بسیاری از مستحبات هستند اما نمی توانند آن را کامل و با کیفیت وارده بجا آورند، آیا با ترک بعضی دستورات، می توانند به آن مستحب عمل کنند؟

مثلاً در نماز جعفر طیّار (علیه السلام) آیا می تواند به علت طولانی بودن آن، یا سختی آن فقط دو رکعتش را بخواند، یا اذکارش را کمتر بگوید، بلکه عمداً و اختیاراً می تواند چنین کند بدون اینکه اضطرار یا مشکلی در کار باشد؟

یا در نماز غفیله آیا می تواند به جای آیات مخصوصه سوره ی توحید بخواند؟

«اصلی اوّلی چیست»

البته در برخی مواردی به اجماع، یا ارتکاز، یا دلیل خاص دیگری ثابت شده که تغییر آن جایز و صحیح نیست، مثلاً نمی تواند در نماز مستحب سوره ی فاتحه نخواند.

هر چند در نوافل حضرت (علیه السلام) فرموده اند: (اقرأ فیها ما تیسّر من القرآن)، و مرحوم علامه نیز در بعضی کتب خود فتوا داده که می تواند در نماز مستحبی سوره ی فاتحه را نخواند، اما آن روایت معرض عنه فقهاست.

خلاصه، مورد بحث، در غیر مواردی است که بالدلیل الخاص ثابت شده کم و زیاد کردنش صحیح نیست.

«فتوای صاحب عروه»

در عروه کتاب الصلاة، بحث قرائت، مسأله 5 می فرماید:

(لا یجب فی النوافل قراءة السورة وإن وجبت بالنذر أو نحوه، فیجوز الاقتصار علی الحمد أو مع قراءة بعض السورة، نعم النوافل التی تستحب بالسور المعیّنة یعتبر فی کونها تلک النافلة قراءة تلک السورة، لکن فی الغالب یکون تعیین السور من باب المستحب علی وجه تعدّد المطلوب لا التقیید).

کلمه (لکن) اعراض از ما قبل است.

بنابراین مثل نماز اول ماه که سی (قل هو الله أحد) و سی (سوره قدر) دارد، اگر یکبار آن دو سوره را بخواند، یا به جای سوره قدر سوره ی دیگری قرائت کند، مثلاً به علت عدم حفظ آن سوره، اشکال ندارد، و نماز اول ماه محسوب می شود، زیرا به فرمایش صاحب عروه غالباً در نمازهای مستحبی تعیین سوره از باب تعدّد مطلوب است نه تقیید.

تعدّد مطلوب یعنی: یک مطلوب ذات صلاة است، و مطلوب دیگر خواندن سوره ی خاص.

با مراجعه به عروه هایی که بیش از 40 حاشیه دارد، در آخر همین مسأله ی مورد بحث، تنها پنج یا شش نفر حاشیه فرموده، و بقیّه با صاحب عروه موافق هستند، و در میان آنان، آقایان: میرزای نائینی، آقا ضیاء، شیخ عبد الکریم، سید ابوالحسن، حاج آقا حسین قمی، آل یاسین، خوانساری، حجت کوه کمری، کاشف الغطاء، اصطهباناتی، بروجردی، سید محسن حکیم، سید محمود شاهرودی، میلانی، سید عبد الهادی، مرحوم والد و اخوی هستند.

از این رو، طبق فرمایش صاحب عروه و این اعاظم، در نمازهای مستحب غالباً تعیین سوره از باب تعدّد مطلوب است نه تقیید، و هر کم و زیادی ـ نه به عنوان تشریع، و در غیر مواردی که به اجماع یا ارتکاز تغییر آن جایز نیست ـ در آن نمازها اشکال نداشته و همان نماز خاص محسوب می شود، بله ثوابش کمتر است، مثلاً نماز وحشت بدون کیفیت خاصش، نماز وحشت بوده ولی ثواب خاصش بر آن مترتب نمی شود.

«وجه فتوای تعدد مطلوب»

وجه فتوا این است که بزرگان از جزئی های متعدد که صاحب عروه فرموده اند (غالب)، برداشت کبرایی کلی کرده، که در مستحبات (و قدر متیقن آن نمازهای مستحبی است) تعدّد مطلوب بوده، هرچند که (الجزئی لا یکون کاسباً ولا مکتسباً)، اما وقتی موارد بسیار شد دیگر جزئی نبوده و به صورت یک کلی در می آید.

در (جامع احادیث الشیعه) یک جلد کامل را اختصاص به نمازهای مستحبی داده، و نوافل بسیاری با کیفیت های مختلفی نقل فرموده، حال اگر شخصی در این نوافل کم و زیاد کند، آیا بدعت و تشریع است؟

یا اگر نتواند یا نخواهد کیفیت خاصه را رعایت کند، و از طرفی نخواهد از ثواب آن نمازها محروم شود، چه اشکال دارد که در آن نوافل، قائل به تعدد مطلوب شویم؟

«الصلاة خیر موضوع»

یکی از فضلا سؤال کرد: چه بسا بزرگانی که فتوا به جواز تغییر در نوافل داده اند، به جهت تعدّد مطلوب نبوده، تا همان نماز خاص به شمار آید، بلکه از باب (الصلاة خیر موضوع) اجازه داده اند تا کیفیت نماز را تغییر دهد، اما دیگر آن نماز خاص با عنوان خاص، مثلاً نماز وحشت یا نماز جعفر طیّار، به حساب نمی آید.

معظم له فرمودند: از باب (الصلاة خیر موضوع) احدی اشکال نکرده، و بحثی در آن نیست، و از اشکال برخی محشین عروه معلوم می شود که مقصود مصنف همان نماز خاص است، و معنای تعدّد مطلوب که صاحب عروه به آن تصریح فرموده همین است، یکی خود صلاة، و دیگری کیفیت خاصّه اش.

«اجزاء و شرائط نماز»

یکی از فضلا سؤال کرد: آیا اجزا و شرائط معیّنه در نماز واجب، در نماز مستحب نیز معتبر است یا نه، تا بتوان آن را کم و زیاد کرد؟

ایشان فرمودند: اصل اوّلی این است که اگر شارع، عبادتی را واجب کرد، نماز، روزه، حج و یا غیر آن، و احکامی برای آن قرار داد، و مستحب از همان عبادت را نیز تشریع فرمود، تمام اجزا و شرائط معتبر در واجب، در مستحب نیز معتبر باشد، الا ما خرج بالدلیل.

این بحث را مرحوم حاج آقا رضا همدانی به طور کامل و مستوفی بیان فرموده اند.

اصل اولی این است که نماز مستحبی با نماز واجب در اجزا و شرائط فرقی ندارد، اما با وجود دلیل بر فرق، باید از اصل اولی دست برداشت، و موارد بسیاری در روایات فرموده: اذکار خاص و سور معینه در نوافل لازم نیست، و فقها آن را (تعدد مطلوب) نامیده اند.

«نذر نوافل»

یکی از فضلا پرسید: اگر شخصی نافله ی معینی را نذر کند چه می فرمایید، آیا می تواند آن را تغییر دهد و به کیفیت دیگری بخواند؟

معظم له فرمودند: نذر از بحث خارج است، زیرا نذر تابع نیّت و ارتکاز ناذر در حین النذر است.

«صحت سلب با تغییر»

یکی از فضلا سؤال کرد: اگر کیفیت خاص نافله ای را تغییر دهد، گفته می شود این همان نماز خاص نیست، یعنی صحّت سلب دارد.

ایشان فرمودند: این بر خلاف تعدد مطلوبی است که مرحوم صاحب عروه و بسیاری فرموده اند، و إلا با صحت سلب، تعدّد مطلوب معنا ندارد.

«عدم تقیید در مثبتین»

یکی از فضلا گفت: مؤیّد فرمایش این آقایان جایی است که دو دلیل داریم، یکی مطلق ودیگری مقیّد، و هر دو مثبت باشند، که فقها مطلق را بر تقیید حمل نمی کنند، بلکه می فرمایند: تعدّد مطلوب است.

ایشان فرمودند: ما نحن فیه با مساله مثبتین تفاوت دارد، در مثبتین دو دلیل است، اما در مورد بحث یک دلیل، و آیا می توان با وجود یک دلیل تعدّد مطلوب را قائل شد یا نه؟

این بزرگان قائل شده اند در مورد نمازهای مستحبی، تعدد مطلوب است.

بله اگر کسی شک کند، اصل اولی وحدت مطلوب است، و تعدّد بر خلاف اصل بوده، گرچه مرحوم آقا ضیاء فرموده اند: عند الشک اصل تعدد مطلوب است، اما اکثراً این فرمایش را قبول نکرده اند.

«عدم حاشیه در مستحبات»

یکی از فضلا گفت: بسیاری از محشین عروه در مستحبات حاشیه نمی زنند، از این رو حاشیه نکردن آنها دلیل بر توافقشان با صاحب عروه نیست، گذشته از اینکه برخی دلیل (تسامح در سنن) را شامل فتوای فقیه نیز می دانند.

معظم له فرمودند: کسانی که تصریح کرده اند در مستحبات حاشیه ندارند چند نفر بیشتر نیستند، و همچنین در میان غیر محشین بر این مسأله، کسانی هستند که تسامح در ادله سنن را شامل فتوای فقیه نمی دانند، مانند مرحوم نائینی.

«ستر عورت در نوافل»

یکی از فضلا سؤال کرد: آیا در نماز مستحب، ستر عورت واجب است؟

ایشان فرمودند: بله، چنانچه عرض شد اگر شارع عبادتی را واجب کرد، سپس مستحب همان عبادت را نیز تشریع فرمود، اصل این است که تمام احکامی که برای واجب بوده، برای مستحب آن نیز می باشد، الا ما خرج بالدلیل.

مرحوم آقا رضا همدانی این بحث را بهتر از جواهر و دیگران بیان فرموده اند.

وصلی الله علی محمد وآله الطاهرین
 
 

  • نظری برای این خبر درج نشده است.