در روز پنج شنبه 20 ربیع الثانی 1438ق (1395/10/30) جلسه پنجم از سلسله جلسات علمی ـ فکری حجت الاسلام والمسلمین سید حسین شیرازی با حضور علما، فضلا و اعضای دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی شیرازی دام ظله برگزار شد.

 

در این جلسه حجت الاسلام والمسلمین شیرازی به مباحثی در زمینه ی تلاش مطلوب و کارآمد پرداختند که به صورت چکیده به بخشی از بیانات ایشان اشاره می گردد.

 

بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله رب العالمین، وصلی الله علی محمد وآله الطاهرین ولعنة الله علی أعدائهم اجمعین الی یوم الدین

 

خدای متعال می فرماید: «وَأَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَی؛ و اینکه برای انسان جز حاصل تلاش او نیست»(نجم/39).

نیز فرموده است: «وَکَذَلِکَ جَعَلْنَا لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوًّا شَیَاطِینَ الْإِنْسِ وَالْجِنِّ؛ و بدین گونه برای هر پیامبری دشمنی از شیطان های انس و جن برگماشتیم»(انعام/112).

در آیه ای دیگر می فرماید: «إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا؛ اگر نیکی کنید به خود نیکی کرده‌ اید و اگر بدی کنید به خود [بد نموده‌ اید]»(اسراء/7).

همچنین در قرآن کریم می خوانیم: «وَمَنْ جَاهَدَ فَإِنَّمَا یُجَاهِدُ لِنَفْسِهِ؛ و هر که بکوشد تنها برای خود می ‌کوشد»(عنکبوت/6).

همین طور فرموده ی خدای متعال است، آن جا که می فرماید: «لِکَیْلَا تَأْسَوْا عَلَی مَا فَاتَکُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاکُمْ؛ تا بر آنچه از دست‌ شما رفته اندوهگین نشوید و به [سبب] آنچه به شما داده است‌ شادمانی نکنید»(حدید/23).

و در آیه ای دیگر می فرماید: «لِکَیْلَا تَحْزَنُوا عَلَی مَا فَاتَکُمْ وَلَا مَا أَصَابَکُمْ؛ تا سرانجام بر آنچه از کف داده‌ اید و برای آنچه به شما رسیده است اندوهگین نشوید»(آل عمران/153).

امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام فرموده اند: «من أشرف اعمال الکریم غفلته عما یعلم ومن أفضل افعال القادر أن یغضب فیحلم؛ از گرامی ترین اعمال انسانِ ارجمند، فراموش کردن آن چیزی (بدی) است که می داند و برترین رفتار انسان قدرتمند، بردباری ورزیدن هنگام خشم است».

آن حضرت در این روایت از «غفلت؛ از یاد بردن» سخن گفته و نفرموده اند: «تغافل؛ خود را به غفلت زدن».

همچنین از آن حضرت است که فرمودند: «لا عقل کالتجاهل؛ هیچ عقل و خردورزی به پای تجاهل (خود را به ندانستن زدن) نمی رسد».

هم ایشان فرموده اند: «من لم یغفل ولا یغضُّ عن کثیر من الأمور تنغّصت عیشته؛ آن کس که [بدی ها و مشکلات را] فراموش نکند و بر بسیاری از امور چشم فرو نبندد، زندگی اش با ناکامی و رنج و تلخی همراه خواهد بود».

ـ بن پایه های اصلی در مفهوم «تلاش» در تمام ابعاد زندگی سه چیز است که تفسیری جدید برای مفهوم آن به شمار می آید:

1. به فعل، یعنی تلاش مستقیم برای تحقق بخشیدن به اهداف، رسیدن به مقصد، دستیابی به سعادت، کسب آزادی و حمایت و صیانت از منافع و مصالح باید «نه» گفت.

به «انفعال؛ تحریک پذیری» یعنی کوشش و تلاش غیر مستقیم، دستاوردهای خودکار، غیر ارادی، داوطلبانه و انعکاس و همصدایی باید «آری» گفت.

2. به کنش انفعالیِ فرار از مشکلات و رها شدن از آن، نادیده گرفتن چیزی از آن یا تن سپردنِ به آن، باید «نه» گفت.

به رفتار انفعالی گرایشی، یعنی بی باکی از مشکلات و خود را در آن افکندن، با آن رو در رو شدن و همراهی کردن و از پای درآوردنِ آن باید «آری» گفت.

3. به انفعال به انگیزه ی تحت پیگرد قرار دادن و پیگیر شدن باید «نه» گفت، بدین معنا که وقتی شکاف و رخنه ای پدید می آید باید از کشاکش پرهیز کرد و به ترمیم و زدودن شکاف و رخنه پرداخت.

به انفعال به انگیزه ی رویارویی باید «آری» گفت، بدین معنا که تا وقتی رویارویی همچنان پابرجاست باید به سرعت پیش رفت و دست به کار شد و تمام توش و توان فیزیکی، فکری و روحی را برای رسیدن به مقصود به کار بست.

ـ عنوان نخست: مهم ترین، سخت ترین، اثرگذارترینِ سه مورد فوق، بلکه به نظر من چکیده ی تمام عنوان ها می باشد.

* اهداف بزرگ در زندگی در برابر اقدام ها و تلاش های مستقیم مقاومت و سرکشی می کند و به تلاش مستقیم پاسخ نمی دهد و حداقل این است که پاسخِ حقیقی و کاملِ آن، در گرو تلاش غیر مستقیم و تلاش در زمینه اسباب و مسبّبات است و در این صورت است که به صورت خودکار اسباب و علل تحقق خواهد یافت.

* خوشبختی، آرامش خیال، خشنودی از زندگی (رضایت به داشته ها)، اعتماد به زندگی، داشتن وجدان بیدار و زنده و جز آن، اموری است که اگر برای رسیدن به آن تلاش مستقیم صورت گیرد در واقع، خسارت بارترین اقدامی است که برای رسیدن به آن انجام داده ایم.

* مهم ترین ابزار و راهکار «تلاش غیر مستقیم» این است که انسان هرچه را که برای خود می خواهد دیگران را نیز از آن برخوردار کند. در مقابل، مهم ترین عامل شکست و عدم موفقیت تلاش غیر مستقیم در این است که انسان دیگران را از آنچه می خواهد محروم کند.

* مثلی است معروف که می گوید: به عقل خود رجوع کردم آن را نیافتم، به روح و روان خود رجوع کردم آن را نیز نیافتم و هنگامی که به سوی برادرم شتافتم تا خدمتی به او کرده باشم، عقل و روح و برادر خود را آن جا یافتم.

* من می گویم: در پی خوشبختی شدم آن را نیافتم، در جستجوی توفیق برآمدم آن را نیافتم، جویای بزرگی شدم، در پی آرامش فکر و خاطر رفتم، آن را نیافتم، به جستجوی توانمندی های خود پرداختم، آن را نیافتم، در راه یافتن آزادی کوشیدم آن را به دست نیاوردم، به سوی قلب و احساساتم روان شدم چیزی به دست نیاوردم، اما هنگامی که دیگران را از آن برخوردار کردم، بدان دست یافتم.

ـ عنوان دوم: جان سالم به در بردن از مشکلات و رهایی از آنها دو امری هستند که با نادیده گرفته شدن مشکلات تحقق نمی یابند و مسلماً گریبانِ انسان را خواهد گرفت و شکست خورده ترین تلاش ها آن است که چالش ها و مشکلات را با گریز از آنها به سامان آوریم و از نزدیک شدن به آنها بپرهیزیم، زیرا به قضا و قدر می ماند که باید در برابر آن ایستاد.

* در موضوع مورد بحث، میان اهداف و مشکلات، فرصت ها و چالش ها و بین عناوین مثبت و منفی تفاوتی وجود ندارد و باید پس از اقدام در برابر مشکلات و رویارویی با آنها، مقتضیات را از میان برداشت و در صورت فقدانِ آن و در پی یافتن اسباب و عوامل مؤثر در زمان فراهم نبودن مقتضیات و شرایط پیراسته از مشکلات، نتیجه ای به دست نخواهد داد.

* به نظر من پدید آوردن مشکلاتی که توان کار را از انسان می گیرد و تلاش او را بی نتیجه می کند، در واقع مهم ترین عامل موفقیت او در زندگی خواهد بود، چراکه نفس او را در برابر سختی های زندگی مقاوم می سازد، همان گونه که واکسن ها بدن انسان را در برابر بیماری ها ایمنی می بخشد و مقاوم می کند.

ـ عنوان سوم: هنگامی که افعی یا ماری انسان را نیش بزند او را از پای درنخواهد آورد، اما اگر انسان برخیزد و جانور گزنده را دنبال کند، جریانِ خون در بدن او افزایش یافته، سبب می شود که زهر از محل نیش زدگی به حرکت درآمده، به قلب و مغز برسد و در نهایت به مرگ او بینجامد، ولی اگر انسان به جای دنبال کردنِ مار یا افعی برای خارج کردن زهر از بدن خود بکوشد زنده خواهد ماند.

* در مقوله ی پرهیز از پیگیری کردن میان پیگیری عملی یا زبانی و حتی فکری تفاوتی وجود ندارد، چراکه وقتی انسان به گذشته و زیان هایی که دیده بیندیشد، چنین فکر کردن و دل مشغولی تلاشی است مانند تلاش مار گزیده ای که سبب می شود زهر به سراسر بدنش برسد و آن را دچار مسمومیت می کند. از این رو باید از فکر کردن به گذشته پرهیز داشت، یا حداقل اندوهِ بر آنچه را از دست داده کنار بگذارد.

سخن آخر: از مرحوم عمّ بزرگوارم (مرجع راحل حضرت آیت الله العظمی حاج سید محمد حسینی شیرازی قدس سره) میلیون ها درس گرفته ام، اما مهم ترین آن این بود که ایشان به آزار و بدی های دشمنان و حسدورزان نسبت به خود، توجه نداشته و درباره آن رفتارها سخن نمی گفتند و فکر نمی کردند.