بخش دوم: تهذیب اخلاقی و محاسبه ذات 

فصل بیستم: دعا، ابزاری برای دستیابی به رحمت بی کران الهی

 

دعا ـ همان گونه که همگان بر آن متفق اند ـ وسیله ای مهم برای تقرب جستن به درگاه خداست. آدمی در این دنیا ـ که در آن هرگونه وسایل گناه و انحراف مهیاست ـ در معرض گرفتاری و انحراف قرار دارد.

چه بسا به برخی از این گناهان نیز دامن خویش را آلوده کرده است. در این جهانِ خاکی به هر سو که انسان رو برگرداند وسایل گناه و گمراهی فراهم است. در کنار بسیاری از فعالیت ها و جاهای خوب دم و دستگاه گناه نیز موجود است. در کل حفظ ایمان و نگهداری از دین، خاصه در این عصر پر آشوب که ابزار گناه و نافرمانی بسیار هست و وسوسه گری شیطان بیداد می کند، کار چندان ساده ای نیست.

از سویی، هدف نهایی بشر از فرود آمدن در این جهان فانی، رشد و تعالی روحش است و نه تردامنی و در ژرفای جهل و گناه فرو رفتن. با این حال خدای متعال بندگان خویش را رها نساخته و ابزارهای گوناگونی برای نجات و راهنمایی آنها تهیه دیده است. یکی از این ابزارهای مهم که در این راستا بسیار به کار می آید، دعاست.

دعا، طلب خواسته های خود از پروردگار بخشنده ی جهان آفرین است. انسانِ گنهکار هرچند به گناه آلوده است اما با وجود آن، خداوند بخشایشگر با آغوش باز پذیرای اوست. بنده ی گنهکار در صورتی که از گناه خود پشیمان شده باشد در نزد خداوند ارج و قرب بسیاری دارد.

در این نوشتار در پی آنیم که از این ابزار توانمند و خوان گسترده بهره گیریم.

دعا انواع گوناگونی دارد. مرجع عالیقدر آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی دام ظله در کتاب ارزشمند خود، موسوم به العلم النافع این موضوع را چنین می گستراند:

«انسان بعضی اوقات الفاظ دعا را بر زبان خود جاری می کند [بی آنکه در معنای آنها بیاندیشد]. این دعا سطحی است. گاهی دعا از اعماق وجود آدم سرچشمه می گیرد. این نوع دعا بی شک از دعای اولی بهتر است، ولی باز کافی نیست، باید دعا و خواهش و زاری با عمل نیز همراه باشد. انسانِ دعاگو باید خود نیز برای رسیدن به خواسته اش تلاش کند تا زمینه را برای استجابت دعایش فراهم سازد.

از رسول اکرم صلی الله علیه وآله روایت شده است که ایشان فرمود: "الداعی بلا عمل کالرامی بلا وتر؛ دعا کننده بدون عمل مانند تیراندازی است که بدون کمان تیراندازی می کند"(نهج البلاغه، حکمت 337)».

پس دعا ـ با اهمیتی که برای آن ذکر شد و فوایدی که در تقرب انسان به پروردگار دارد ـ دارای ویژگی هایی است. دعا باید همراه با اخلاص و از سر راستی باشد، یعنی برخاسته از ژرفای درون آدمی باشد. «آنچه از دل برآید به دل نشیند».

افزون بر آن، مقرون با عمل دعاگو باشد. انسان برای برآوردن حاجت خویش باید بکوشد و مقدمات استجابت دعا را فراهم سازد. از قدیم گفته اند: «از تو حرکت از خدا برکت». در غیر این صورت، دعایی که صرفاً الفاظی جاری شده بر زبان است و مقرون با حال و کار نیست چندان کارگر نخواهد بود.

این مختصری بود از شرایط لازم برای دعا و دعاگو. اما از آنجایی که دعا وسیله ای برای تقرب به خدا و برآورده شدن خواسته هایمان است، ویژگی های قرب و بعد از رحمت الهی در این وسیله مطرح می گردد. به هر حال شایسته است که انسان از وسایلی برای ارتباط با خدا بهره جوید که در نزد خدای متعال از ارزش و قربی برخوردار باشد. و به صرف آنکه خود با خدای خویش صحبت می کند و خداوند از هر چیزی به او نزدیک تر است بسنده نکند. همان گونه که مرجع عالیقدر آیت الله سید صادق حسینی شیرازی دام ظله در این باره می فرماید:

«این گونه نیست که هر که به نور نزدیک باشد، بتواند از آن بهره گیرد، چه بسا ممکن است اهلیت آن را نداشته باشد. همان گونه که ممکن است کسی نزدیک رود فرات باشد و امکان استفاده از آب گوارا و درها و مواهب آن برای او مهیا باشد ولی با این حال در آن غرق شود و هلاک گردد».

این موضوع گویای آن است که انسان باید با خردمندی و ژرف نگری با وسایل و راه های تقرب به خدا رفتار کند. همواره باید توجه داشت که کورکورانه و بی مبالات یا ناخودآگاه و بدون برنامه و هدف منظمی نباید وسیله ای را برای تقرب به خدا برگزید؛ چراکه این وسیله راهبر و حاکم اعمال و افکار آدمی خواهد شد، پس ناچار ابتدا باید با ژرف نگری و خردمندی راه و روش درستی برای ارتباط با خدا برگزید، سپس در آن راه گام برداشت. ولی روی هم رفته انسان باید وسیله ای برای رسیدن به رحمت پروردگار خویش بیابد.

در این مجال سخن مرجع عالیقدر آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی دام ظله العالی خواندنی است. ایشان در کتاب ارزشمند خود العلم النافع می فرماید:

«همین گونه است حال کسانی که در جوار اهل بیت سلام الله علیهم یا هم عصر آنان می زیستند. برخی از آنان از وجود آن بزرگواران استفاده های زیادی بردند که موجب خوشبختی آنها در هر دو جهان شد. حتی درباره ی برخی از آنها از ناحیه ی معصوم مدح یا دعایی نیز وارد شده است. اما با این حال برخی از این انسان ها در ضلالت خود راه گم کردند و در خواهش های نفسانی خویش به سر بردند، با وجود آنکه به معصوم نزدیک بودند یا در عصر او زندگی می کردند [و می توانستند از وجود امام استفاده کنند]».

بیان مرجع عالیقدر واگوی این حقیقت است که کسانی بتوانند به خوبی از فرصت ها و امکاناتی که خداوند در اختیار آنها نهاده است بهره گیرند، به هدف خود می رسند ولی همزمان با آنها کسانی نیز هستند که به این نعمت هایی که خدا به آنها داده است بی توجه اند و در نتیجه در رسیدن به اهداف خود ناکام می مانند. امروزه نیز امکاناتی فرا دست ما قرار دارد که ما را در درک رضای پروردگار یاری می دهند، پس چه نیکوست که فرصت را غنیمت شماریم و از این نعمت ها بهره گیریم. طبعاً عکس این نیز صادق است. بسیاری از ما نیز از درک این نعمت های خداداد غافل می شوند و راه به سعادت نمی برند.

مرجع عالیقدر آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی دام ظله در این خصوص می فرماید:

«امروز، هنگامی که دعاهای اهل بیت علیهم السلام را می خوانیم و از مضامین آن الهام می گیریم، این نشان می دهد که ما به آنها نزدیک هستیم، هر چند که آنها را نمی بینیم و در عصر آنها زندگی نمی کنیم. اما کسی که به دعاهای آنها نگاهی نمی اندازد و از زلال معرفتشان بهره ای نمی گیرد، در سطحی نیست که بتواند به خیر دست یابد؛ زیرا او با آنها آشنا نشده است و قدر و عظمت آنها را ـ که زبان از وصف آن عاجز است ـ درک نکرده است».

از این سخن در می یابیم که هرچند به طور مباشر با اهل بیت علیهم السلام زندگی نمی کنیم، ولی این باعث نمی شود که از شفاعت آن بزرگواران نزد خدای متعال بی بهره بمانیم.

دعاها و سخنان به جای مانده از آن بزرگواران تا حدی جای آنها را پر می کند. «مَن لا یدرک کلّه لا یترک کلّه؛ هرکس نتواند همه ی چیزی را دریابد شایسته نیست که همه ی آن را وا نهد». این سخنان و دعاهای نقل شده از امامان و معصومان هرچند جایگزینِ آنها نمی شود، اما از فقدان معارف آنها بهتر است و تا حدودی جایگزین وجود پر جودِ آنان می گردد.

بی گمان این سخنان ما را در تقرب به خدای متعال یاری می کنند، که البته تلاش ما در انجام دادنِ اعمال صالح، موجب می شود این وسیله در رسانیدن ما به دریای رحمت الهی کارگر شود.

هر چه انسان جوانمردتر و خوش ذات تر باشد و هرچه قلبش برای پذیرش حقیقت فراختر گردد، به خدای متعال نزدیک تر خواهد شد. دعا انسان را در کسب این فضایل یاری می کند. دعا بر پاکی نفس آدم و صفای قلب و دریافت کمالات نفسانی تأثیر آشکاری دارد و انسان را با ایمان، بخشنده و خداجو می کند. مرجع عالیقدر آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی دام ظله در این باره می فرماید:

«ایمان و حالت های نفسانی متعالی بر کارها و رفتار انسان نیز منعکس می شود. هر که شجاع باشد، [در هول ها] رنگ چهره اش نمی پرد. کسی که یقین داشته باشد، مشکلات او را از پا در نمی آورد. و نیز هرکس نیتش را برای خدا پاک کند، به مدح و ذمّ مردم بهایی نمی دهد».

 

مؤسسه فرهنگی ـ تبلیغی النبأ
8 رمضان العظیم 1431ق