خداى را سپاس بر تمام نعمت ‏هايش، به‏ ويژه نعمت وجود حضرت ختمى مرتبت، محمدبن عبدالله علیه السلام كه او را «رحمتى براى جهانيان» فرستاد و با خطاب «و به راستى كه تو را خويى والاست»[1] افتخارى بزرگ بخشيد.

رسول گرامى اسلام علیه السلام فرموده است:

«إني بعثت لأتمم مكارم الأخلاق؛[2] همانا برانگيخته شدم تا والايى ‏هاى اخلاق را كمال بخشم».

«اخلاق» به مجموعه هنجارهايى اطلاق مى ‏شود كه در تعامل فرد با فرد و فرد با جامعه نقش بسيار كارآمد و پيوند دهنده دارد و در صورت گسترش اين هنجارها جامعه ‏اى سالم، صميمى و به دور از هر نابسامانى به وجود مى ‏آيد، چه اين‏كه اخلاق، انسان‏ ها را به ايجاد جامعه ‏اى مى ‏خواند كه در آن، بدى با نيكى پاسخ داده مى ‏شود و پاسخ نامهربانى مهرورزى و محبت است. زمانى جايگاه والاى اخلاق و ضرورت آن براى جامعه روشن مى ‏شود كه بدانيم يكى از سه ركن اسلام به شمار رفته، در كنار عقايد و احكام قرار گرفته است. البته اين بدان معنا نيست كه در ديگر اديان و مكاتب، به مقوله اخلاق توجه نشده است، بلكه اخلاق و گرايش به والايى ‏ها ريشه در فطرت پاک انسان ‏ها دارد و مورد قبول همگان است و آنچه برخى از انسان ‏ها را دگر گونه و بااخلاق و مفاهيم آن بيگانه مى ‏سازد، گريز از فطرت پاک  و گرايش به ناهنجارى‏ هاست كه غير طبيعى و بيگانه با فطرت است.

پاى‏ بندى به اخلاق را بايد در منش انسانى فرد و جامعه، مانند: ظلم ‏ستيزى، گناه ‏گريزى، حسن معاشرت، رعايت حقوق افراد، نگاه داشتن حريم ديگران، درست‏كارى، راست گفتارى، گذشت، بخشش، مهربانى و... جست‏ و جو كرد.

چنانچه روايات خاندان رسالت را بكاويم درخواهيم يافت كه موارد يادشده، با شرايطى مكارم اخلاق خواهند شد. در حديثى از پيامبر اكرم صلی الله علیه وآله مى ‏خوانيم: «ثلاث من مكارم الأخلاق: تصل من قطعك، وتعطي من حرمك، وتعفو عمّن ظلمك؛[3] سه چيز از مكارم اخلاق است: با كسى ‏كه از تو گسست بپيوندى، به آن‏كه [از دهش خويش] محرومت كرد، عطا كنى و از آن‏كه به تو ستم روا داشت درگذرى».

اوج ظهور روايت پيش گفته، در برخورد حضرت سيدالشهدا علیه السلام با حـرّبن يزيد رياحى به نمايش درآمده است؛ آن هنگام كه حـر و سپاه تشنه و نيز مركب ‏هاى تشنه آنان به وسيله حضرت و ياران‏شان سيراب شدند. اين در حالى بود كه حـر حضرت را بر سر دوراهى بيعت با يزيد يا كشته شدن قرار داده بود و در واقع براى جنگ با حضرتش آمده بود؛ چيزى كه بر حضرت پنهان نبود.

نيز هنگامى ‏كه يار و دوست امام صادق علیه السلام به حضور ايشان مى ‏رسد، حضرت علیه السلام کمک ‏رسانى او را به مرد ناصبى دشمن اهل بيت علیهم السلام مى ‏ستايد و صدها و صدها مورد ديگر كه هر یک اخلاق به مفهوم مطلق را به چشم جهانيان مى‏ كشند.

جوامع غربى كه از آزادى‏ هاى مختلفى برخوردار بوده و چندان توجهى به اخلاق نداشتند اكنون از پيامدهاى بى ‏توجهى به اصول اخلاقى به ستوه آمده‏ اند، به گونه ‏اى كه دولت آمريكا و انگستان تصميماتى اتخاذ كردند كه بر اساس آن، در مقاطع مختلف تحصيلى اخلاق تدريس شود تا مگر از اين رهگذر اندكى از آفت ‏هاى بى ‏بندوبارى - كه دستاورد روزگاران طولانى اخلاق گريزى بوده است - بكاهند و جامعه خود را به صلاح آورند. شگفتا كه اين طرح از سوى همگان و غالب مردم آن سامان مورد استقبال قرار گرفت.

در واقع ديدگاه‏ هايى كه تا ديروز خواستار رهايى از تمام قيد و بندهاى اجتماعى و اخلاقى بود، امروزه سرخورده از كج روى خود و با پى بردن به انحراف فكرى شان، خواستار حاكميت اخلاق بر جامعه شده است.

خوشبختانه اسلام عزيز تمام آنچه را كه ضامن سعادت فردى و گروهى همگان در دو جهان است در قالب آموزه‏ هاى بايدى و نبايدى و با عنوان اخلاق به بشر عرضه داشته و نتايج پاى بندى يا - خداى ناكرده - بى ‏توجهى به آن را يادآورى كرده است. از نظر اسلام، اخلاق چنان جايگاهى دارد كه به علم، ارزش، معنا و منزلت مى‏ دهد، چرا كه دانشمند نابرخوردار از اخلاق و بى ‏توجه به تمام قراردادهاى اخلاقى و اجتماعى و تنها به منظور رسيدن به خواسته‏ هاى خود - اگرچه با معيارهاى انسانى ناسازگار باشد - دست به هر كارى مى‏ زند. عالمانى كه گرد شاهان اموى و عباسى فراهم آمدند از همين قبيل بودند و در واقع از همه مفاهيم اسلامى و انسانى كه اخلاق سرآمد آن قرار داشت پلى ساخته، تا با گذشتن از آن به دنياى چندروزه و گذرا دست يابند. البته كم نبودند كسانى ‏كه در همان زمان از اخلاق آفرينان، يعنى امامان معصوم علیهم السلام پيروى كرده، اخلاق و پایبندى به آن را با جهانى عوض نكرده و همچنان در مسير راست قرار داشتند و پاک از اين جهان رخت بربستند.

[1]. قلم (68)، آيه4.

[2]. مكارم الاخلاق، ص8.

[3]. بحارالانوار، ج74، ص63.

پيشگفتار 15

خودسازى و تبليغ  

كرامت خدا 21

خودسازى به سفارش پيامبر صلی الله علیه وآله 22

تبليغ درست و كارآمد 26

اصلاح ديگران 30

سلامت در دين  

سخن رسول رحمت 33

سلامت دين چيست؟ 36

شيطان در كمين انسان ‏ها 38

دعا، سپرى ايمنى بخش 44

راه رسيدن به سلامت در دين 49

اجتناب از گناهان  

فرمانبردارى، عامل شفاعت 51

عمل و دعا 52

ماه مبارک رمضان، ماه خودسازى 55

عمل مشتاقانه 57

محور اعمال 59

ترس از رستاخيز 60

شيطان در كمين 62

دست‏يابى به پرهيزگارى 64

تقوا، پيوندى حقيقى و نجات بخش

سفارش به زهد 67

دنيا پرستان، زيان كاران آخرت 69

دام ‏هاى شيطان 72

وظيفه روحانيون 75

حقيقت روح والاى پيامبر صلی الله علیه وآله 78

رأفت پيامبر صلی الله علیه وآله، عامل گسترش اسلام 80

زهد و تظاهر به زهد 82

فهم غلط از زهد 84

زهد، محروميت نيست 87

قرآن و عترت ميزان خودسازى

قرآن شناسان 91

علم قرآن و عمل به آن 92

تزاحم در اخلاق 97

رعايت حد و مرزها 99

قرآن در قيامت 102

بازيچه بودن دنيا 104

مقايسه دو صحابى رسول خدا صلی الله علیه وآله 106

آزمون الهى 107

جايگاه والاى بـردبارى

ارزش فرو خوردن خشم 111

چگونگى برخورد با عوامل خشم آفرين 112

بهشت، بهاى جان‏ ها 115

چگونه بايد با خشم كنار آمد؟ 116

معصومان علیهم السلام الگوهايى والا 119

یک عمر پشيمانى 120

امام سجاد علیه السلام و فرو خوردن خشم 120

واكنش بزرگوارانه معصومان علیهم السلام عامل هدايت گمراهان 124

آزمون خلق 125

وظيفه انسان‏ ها در برخورد با مشكلات 126

صبورى هدف دار، سلامت روان 127

نكته آموزى از مكتب اهل بيت علیهم السلام 129

دنيا، حساب و عقاب و عتاب

پند آموزى 131

يادآورى آخرت 134

شاهدان اعمال انسان 136

شبهات و عقاب الهى 138

راه ‏هاى جلوگيرى از عتاب و عقاب 142

اهميتِ دانستن حلال و حرام 143

ماجراى صفوان جمّال 144

شگرد ظالمان 149

برخورد با مردم از نگاه معصوم علیه السلام

رهنمود امام علیه السلام 153

خُلق و خوى حضرت سيدالشهدا علیه السلام 156

آزمايش بنى اسرائيل 157

هشـدار 160

حقيقت دنيا و مسئوليت آگاهان

شيرينى ‏ها و سختى‏ هاى دنيا 163

نسبت عمر ما به آخرت 164

باور كردن حقايق 165

مصائب و صبر امام حسين علیه السلام 165

وظيفه سنگين عالمان آگاه 166

مسئوليت بانوان آگاه 167

فضيلت و مقام الهى 168

مؤمن، نعمتى كفران شده  

ناسپاسى از پيامبر صلی الله علیه وآله 171

آفت كار خير 173

دو درس آموزنده 174

پيامبر نعمتى كفران شده 175

آمادگى براى تحمل ناسپاسى ‏ها 176

خودسازى راز موفقيت 181

كار حكيمانه 183

عـادت پـذيـرى

ماهيت شيطان 185

غافل نباشيم 188

بهره‏ هاى معنوى از عادت ‏هاى خوب 190

ترک تدريجى عادت 192

راه رسيدن به نماز شب 194

كوشش مداوم 195

ميزان پاداش و كيفر در ماه‏ هاى حرام 196

حرام‏ هاى ناشناخته 198

عادت‏ هاى دست و پاگير 201

محاسبه نفس 202

هرگز دير نيست 203

درخواست روزه واقعى

نيّتِ خالص 207

نيت راستين 208

ورود به ضيافت خدا 210

نيت درست و روزه واقعى 213

تلاوت قرآن 216

دل ‏هاى پاک 218

مقام سيدالشّهدا علیه السلام و سوگواران آن حضرت در دنيا و آخرت

مقام استثنايى سيدالشّهدا علیه السلام 221

كربلاى ديروز، كربلاى امروز 223

امام حسين علیه السلام زنده هميشه تاريخ 225

امام حسين علیه السلام براى همه 226

ماندگارى حق 228

پاداش و كيفر 229

سه سفارش 231

وظيفه چيست؟ 233

وظيفه سنگين مبلّغان

مفسران علم اهل بيت علیهم السلام 235

مسئوليت عالمان 238

نياز جهانى به اقامه دين 241

ترک مستحب به خاطر واجب 243

ايمان، تسليم و رضا 

نشانه مؤمن 245

گام اول: تصميم قاطع 246

ايمنى بخشى و آزار نرساندن به همسايگان 247

رسول خدا صلی الله علیه وآله اوج تسليم 249

تسليم در قرآن 250

گام دوم: محاسبه نفس 252

رضامندى 254

فضيلت ماه رجب 260

امتحان خلق

حقيقت امتحان 265

گونه ‏هاى امتحان 266

سرفرازان بوته امتحان 267

حضور قلب 270

بهره‏ گيرى از خورشيد رسالت 271

غدير، عرصه آزمون 272

نمادهاى موفقيت در آزمون 274

آينده‏ نگرى و پايدارى 275

غنيمت شمردن فرصت ‏ها

فرصت‏ هاى گذرا 279

توفيق يافتگان كربلا 282

استفاده از فرصت ‏ها جهت هدايت كافران 284

حضرت سيدالشّهدا علیه السلام عزيزترين افراد 287

توسعه مجالس حسينى 288

مراتب تقوا

توشه برتر 291

دورى از طاغوت ‏ها 294

اقسام تقوا 295

درسى از مرحوم شيخ مرتضى حائرى قدس سره  296

اُنس با روايات معصومين علیهم السلام 297

ثمره اعتقاد صحيح 298

استقامت ابن ابى عمير 299

تلاش براى هدايت مردم 301

تقواى در عمل 302

تأثير عمل بزرگان در آينده افراد 303

داستانى از آقاميرزا محمد تقى شيرازى قدس سره 303

پيروى واقعى 305

آگاهان و گناه نادانان 305

تقواى در نيّت 307

عبادت ناب

اى ابوذر 311

بندگى و عبادت بايسته 313

انواع رؤيت 315

مُلحِدين و نظام آفرينش 317

بينش درون 317

مهم در نزد ما چيست؟ 318

شيخ بهايى و قضاوتش از زكريا بن آدم و شيخ صدوق قدس سره 320

مثالى براى رؤيت نفس 321

پناه بردن مردم قم به امام حسن عسكرى علیه السلام 324

صبر شاكران و عمل خائفان

از خدا بخواهيم 327

واكنش انسان نسبت به ترس 330

خوددارى از زدن شتر به خاطر خوف از خدا 331

پيامبر خدا صلی الله علیه وآله و اموال مسلمين 332

خوف ظالم از مظلوم 334

كلامى معجزگون 336

حدّ و قدر هر كسى چيست؟ 338

كيفيت نماز گزاردن رسول خدا صلی الله علیه وآله 340

عبادات طاقت فرسا 342

خوف افراط و تفريط ندارد 343

تأثير دانش در ارشاد مردم

خلعت كرامت 347

مقدمات ارشاد 350

كتاب المراجعات و زحمات علاّمه شرف الدّين 357

توصيه‏ هايى به روحانيون

جايگاه عالمان 361

اخلاق برترين امتياز دانشمندان 363

نمونه ‏اى از اخلاق والاى پيامبر صلی الله علیه وآله 365

دو نكته درباره ميزبانان زائران كربلا 366

تحقق غدير و دستاوردها

غدير پاينده 371

جامعه جاهلى 373

پيامبر خاتم 373

مصادره غدير 374

آثار نفى غدير 376

1. سلب آزادى 377

2. تحريف شريعت 378

3. جنگ افروزى عليه اميرالمؤمنين علیه السلام 378

4. منافق پرورى 380

غدير و جامعه ‏اى پاک و بى ‏اختلاف 381

غدير و حقيقت آزادى 383

حكمت اعطاى آزادى از ديدگاه اميرالمؤمنين علیه السلام387

غدير، تأمين كننده معاد و معاش بى‏ دغدغه 388

پيش بينى حضرت زهرا سلام الله علیها از پيامدهاى نفى غدير 389

غدير بزرگ‏ترين عيد 390

وظيفه شيعيان در برابر غدير 391

تصميم؛ رمز موفقيت

زيربناى موفقيت 393

شب‏ هاى قدر، شب ‏هاى پاداش 397

دو نكـته 398

روزنه ‏اى به تاريخ 402

وظيفه پيرو اهل بيت علیهم السلام 404

نمى از اقيانوس بلا 

درآمد 407

سوگ واژه‏ هاى امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف 407

در راه مقتل 409

پس از عاشورا 410

از كربلا تا كوفه 411

چشمان خون فشان 413

آيا ممكن است به جاى اشک خون گريست؟ 414

عاشورا جلوه‏ گاه زيبايى‏ ‏ها 414

دو توصيه 416

آنچه او كند 418

امام حسين علیه السلام محک الهى 419