طبق رسم دیرینه بزرگ مرجع جهان تشیع حضرت آیت الله العظمی حاج سید صادق حسینی شیرازی مدظله العالی در شبهای ماه مبارک رمضان، جلسات علمی معظم له و علمای اعلام، مدرسین حوزه علمیه، فضلا و طلاب علوم دینی در بیت ایشان برگزار شد.
در این محفل علمی از محضر مبارک حضرت آیت الله العظمی شیرازی مدظله العالی سؤال های متعددی شد از جمله:
از محضر آیت الله العظمی شیرازی مدظله العالی سؤال شد: شخصی است که در رستورانی کار می کند و در آن گوشت خوک هم به مشتری داده می شود این شخص هم اگر بخواهد از آنجا در بیاید، بیکار می شود آیا جایز است در آنجا کار کند؟
معظم له در جواب فرمودند: فروش و تقدیم اشیاء حرام به شخصی که در دین یا مذهب او آن شیء حلال است اکثر آقایان فقها فرموده اند جایز است، زیرا الغاء خصوصیت کردند از روایتی که در یک مورد جزئی وارد شده است و حضرت فرمودند: «بیع ممّن یَستحلّ».
اما تعمیم این حکم و قول به جواز حتی نسبت به خمر و خنزیر در بین بقیه محرمات مشکل بوده، چراکه در ادله نسبت به این دو تشدید فراوان شده است و احدی از فقهاء را ندیدم که تعمیم داده باشد، لذا حتی تقدیم خمر و یا گوشت خوک به کفار چه در رستوران بوده و چه در غیر آن جایز نیست و نباید متصدی فروش و یا تقدیم آن شد، بله تصدّی در غیر از فروش و تقدیم اشکال ندارد، البته اگر شخصی مجبور شود، آنگاه مسأله ی تزاحم پیش می آید و در تزاحم هم اگر اهمیت احد المتزاحمین محرز شود آن مقدّم است و اگر احراز اهمیّت نشد تخییر است و نسبت به مورد سؤال موارد مختلف بوده و حکم آن نیز بالتبع مختلف خواهد بود.
در اینجا بعضی از حاضرین گفتند: بر مبنای اینکه کفار به فروع مکلف نیستند، چه دلیلی بر حرمت فروختن یا هبه و تقدیم کردن گوشت خنزیر و خمر به آنان است، زیرا به نظر آنها که حرام نیست تا فروش، یا هبه و تقدیم آن به آنان اعانه ی بر حرام باشد؟
ایشان پاسخ داده و فرمودند: اگر آنان مکلّف نباشند اما یک مسلمان که مکلّف است و عرفاً تسبیب صدق می کند، چراکه فروش، هبه و تقدیم به آنان مصداق تسبیب است لذا اعانه ی بر اثم خواهد بود. مانند اینکه اگر شخصی در غذایی که برای میهمانهایش آماده کرده، نجاستی ببیند با اینکه برای آنها که نمی دانند این غذا نجس است، خوردنش حرام نیست، مع ذلک فرمودند جایز نیست میزبان این غذای نجس را به میهمانها تقدیم کند و این مسأله را صاحب عروه در عروه مطرح کرده است. و دلیل آن هم همین بوده که عرفاً این تسبیب است. بله اگر یک میهمان فهمید لازم نیست اعلام کند چراکه عدم اعلام او، تسبیب صدق نمی کند. در یک جاهایی جهت اینکه دلیل داریم جایز است و تسبیب نیست مانند نماز جماعت که فرمودند اگر شخصی خودش را عادل نمی داند می تواند خود را امام جماعت قرار دهد زیرا در آنجا دلیل خطاب به مأموم می گوید: «صلّ خلف من تثق بدینه وأمانته». لذا وظیفه ی اوست که احراز عدالتِ امام را بکند.
آنگاه برخی از حاضرین گفتند: بنا به فرمایش شیخ، تسبیب در یکی از دو جاست: 1. نیت اثم باشد 2. واسطه مختار نباشد و در اینجا هیچ کدام نیست، چراکه واسطه مختار است و این شخص هم قصد و نیت اثم ندارد.
معظم له در جواب فرمودند: فاعل مختار در جایی است که می داند، اما اگر جاهل باشد یا مغرور، بحث فاعل مختار نمی آید. غیر از اینکه گفتند: تقدیم، خودش یک نوع کمک بر استفاده ی أکلی است و استفاده ی اکلی که از نجس و حرام باشد، تقدیم را هم شامل می شود.
سپس سؤال شد که دلیل حرمت تسبیب به حرام چیست؟
ایشان فرمودند: دلیلی که می گوید: اعانه ی بر اثم و بر حرام، حرام است و تسبیب هم اعانه است.
آنگاه سؤال شد که اگر لباس نجسی را به دیگری بدهد (مثلاً میزبان به میهمان لباس نجس بدهد) و می داند که او با آن می خواهد نماز بخواند آیا این نیز جایز نیست؟
معظم له در جواب فرمودند: در این مثال حرمت معلوم نیست، بله چنانچه میزبان سبب نماز خواندن میهمان در لباس نجس شود، بنابر احتیاط واجب باید او را از نجاست آن خبر کند.
سپس سؤالی مطرح شد که آیا عقیم شدن و عقیم نمودن به صورت دائمی جایز است؟
ایشان پاسخ داده و فرمودند: این مسأله دلیل خاصی ندارد و مسأله ای اجتهادی است. ما یک دلیل داریم که می گوید: «الناس مسلّطون علی أنفسهم؛ هر شخصی بر نفس خود تسلّط دارد» و معنی این تسلّط این است که بتواند حتی تصرفات ضررآمیز نیز نسبت به خود داشته باشد، بنابراین: اصلِ اولی در هر تصرفی نسبت به خود حِل و جواز است مگر دو مورد که به دلیل خارج شده و جایز نیست: 1. قتل که نسبت به آن آیه کریمه می فرماید: «وَلاَ تَقْتُلُواْ أَنفُسَکُمْ إِنَّ اللّهَ کَانَ بِکُمْ رَحِیمًا» و این مطلب اجماعی است 2. اسقاط یک قوه از قوای بدن مثل آنچه که در سؤال مطرح شد یا اتلاف عضوی از اعضا و فقها فرمودند: این مطلب از شرع استفاده شده است که جایز نیست و معلوم است که عقیم شدن یا عقیم نمودن برای همیشه اتلاف یک قوه است یعنی: اینکه انسان کاری کند که قوّه ی انجاب و باردار شدن را از دست بدهد، لذا از این جهت جایز نخواهد بود. اما عقیم شدن و یا عقیم نمودن به صورت موقت هرچند طولانی باشد ظاهراً دلیل بر حرمت آن نیست، زیرا اصل اولی در اضرار به خود، جواز است الا ما خرج. هرچند که صاحب مستند فرموده است: اصل اولی در ضرر به نفس، حرمت بوده الا ما خرج اما ظاهرا فقط ایشان هستند که این را قائلند. و به نظر می رسد البته به وفاق جماعتی، به اینکه مورد سومی نیز استثناء می شود و جایز نیست و آن این است که شخص خود را در معرض امراض خطیره مانند سرطان قرار دهد و کاری کند که مبتلا به آنها شود. دلیل حرمت این مورد سوم هم ارتکاز متشرّعه است و ظاهراً در کبرای ارتکاز هیچ گونه اشکالی نیست، بله فقط در صغرا ممکن است تشکیک شود.
آنگاه سؤال دیگری مطرح شد و آن این بود که حدود حرمت ایذاء والدین چقدر است؟
معظم له در جواب فرمودند: این مسأله، بسیار مشکل و محلّ ابتلای بسیار است. آقایان فقهاء هم در جاهای مختلف به مناسبت، این مسأله را بحث کردند از جمله در کتاب صوم و آن به مناسبت اینکه اگر فرزند روزه ی مستحبی بگیرد و این موجب اذیّت و ناراحتی والدین شود و نیز در کتاب حج به اعتبار اینکه اگر رفتنِ به حج مستحبی فرزند موجب اذیت والدین شود. مرحوم شهید اول در کتاب «القواعد والفوائد» که کتاب بسیار خوب و نافعی است، یک فائده را مخصوص به همین مسأله ذکر کردند که خوب است مراجعه شود. به هر حال روایات و ادله در این زمینه بسیار بوده و در عین حال نیز مختلف است آنچه از مجموع ادله استفاده و برداشت می شود کرد این است که هر چیزی که عرفاً مصداق ایذاء والدین باشد حرام بوده و این هم در یکی از دو مورد است:
1. فرزند کاری کند به قصد ایذاء والدین اگرچه خود آن کار فی نفسه ایذاء محسوب نشود اما اگر به قصد ایذاء انجام دهد جایز نیست.
2. قصد ایذاء نباشد اما عرفاً ایذاء محسوب شود. اما چنانچه نه قصد ایذاء باشد و نه عرفاً ایذاء محسوب شود ولی آن کار موجب تأذّی والدین گردد به این معنی که والدین از آن متأذی شوند لکن عرفاً نمی گویند: این فرزند است که آنها را اذیت داد و نسبت ایذاء به او نمی دهند، این حرام نیست هرچند این هم بسیار بد است و آثار و نتائج سیئه دنیویّه و اخرویّه دارد، و آن مانند بعضی از مکروهات که آثار سیئه دارد. البته مسأله ایذاء نسبت به هر انسانی که باشد حرام بوده اما نسبت به والدین این حرمت أشدّ است.
وصلی الله علی محمد وآله الطاهرین
در خاتمه ی این محفل، یکی از فضلا به ذکر مصیبت و عرض توسل به ساحت مقدس آل الله پرداخت و سپس همگان برای ظهور امام زمان ارواحنا فداه و پیروزی شیعیان جهان بالاخص ملت عراق دعا کردند.
