طبق رسم دیرینه مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی حاج سید صادق حسینی شیرازی مدظله العالی در شبهای ماه مبارک رمضان، جلسات علمی معظم له و علمای اعلام، مدرسین حوزه علمیه، فضلا و طلاب علوم دینی در بیت ایشان برگزار شد.

 

 جلسه نوزدهم

 

 بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین، والصلاة والسلام علی محمد وآله الطاهرین

 

«مستحبات و تعدد مطلوب»

در ادامه بحث شب گذشته درباره ی تعدد مطلوب در نوافل و مستحبات آیت الله العظمی شیرازی فرمودند:

گرچه اصل اوّلی در قیودی که در عبادات و معاملات ذکر می شود، وحدت مطلوب است نه تعدّد آن، اما در عبادات مستحبه از ادله مختلفی که در برخی نوافل وارد شده، تعدّد مطلوب برداشت می شود.

مرحوم صاحب عروه و دیگران نیز در موارد و مصادیق مختلف، به آن اشاره فرموده اند.

اگر شارع بفرماید: در (صلاة والدین)، فلان سوره خوانده شود، اصل اوّلی این است که علی وجه التقیید می باشد، یعنی حتی اگر سهواً نماز را به کیفیت و با سوره ی دیگری خواند، صلاة والدین نیست، اما از مجموع روایات صلوات مستحبه برداشت شده که امثال آن، علی وجه تعدّد مطلوب است نه تقیید. چنانچه صاحب عروه و مشهور شهرة عظیمة بعد از صاحب عروه اینگونه برداشت کرده اند، با آنکه فقها ملتفت هستند که (المقیّد منتف عند عدم قیده).

عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه وآله) أَنَّهُ قَالَ: (مَنْ صَلَّی لَیْلَةَ الْخَمِیسِ بَیْنَ الْمَغْرِبِ وَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ رَکْعَتَیْنِ، یَقْرَأُ فِی کُلِّ رَکْعَةٍ فَاتِحَةَ الْکِتَابِ مَرَّةً وَ آیَةَ الْکُرْسِیِّ خَمْسَ مَرَّاتٍ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ قُلْ یَا أَیُّهَا الْکَافِرُونَ وَ الْمُعَوِّذَتَیْنِ کُلَّ وَاحِدَةٍ مِنْهَا خَمْسَ مَرَّاتٍ، فَإِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ اسْتَغْفَرَ اللَّهَ تَعَالَی خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً، وَجَعَلَ ثَوَابَهُ لِوَالِدَیْهِ، فَقَدْ أَدَّی حَقَّ وَالِدَیْهِ)(1).

«نمونه هایی از تعدد مطلوب»

«نماز جعفر طیار»

در کتاب شریف (وسائل الشیعة) ابواب بقیة الصلوات المندوبة، در ابواب صلاة حضرت جعفر طیّار (علیه السلام) باب 5 مرحوم صاحب وسائل عنوان باب را اینگونه قرار داده است:

(باب استحباب صلاة جعفر فی اللیل والنهار، والحضر والسفر، وفی المحمل سفراً، وجواز الاحتساب بها من النوافل المرتّبة وغیرها من الأداء أو من القضاء).

نوافل مرتّبه همان نوافل صلوات خمس است، یعنی انسان به جای نافله مغرب که چهار رکعت است می تواند نماز جعفر بخواند و آن را نافله ی مغرب و صلاة جعفر حساب کند و ثواب هر دو نماز را بدست آورد.

* روایت اول این باب صحیحه بوده و جواهر نیز آن را صحیحه دانسته است:

عن ذریح عن أبی عبدالله علیه السلام، قال: (إن شئت صلّ صلاة التسبیح) ـ یعنی: صلاة جعفر ـ (باللّیل وإن شئت بالنهار، وإن شئت فی السفر، وإن شئت جعلتها من نوافلک، وإن شئت جعلتها من قضاء صلاة).

بلکه شهیدین فرموده اند: می شود نماز جعفر را به نیت نماز ظهر نیز بخواند، البته به شرط اتصال، اما صاحب جواهر آن را قبول ندارد.

* و همچنین در باب 6 حدیث 1: عن علی بن ریّان أنه قال: کتبت إلی الماضی الأخیر (علیه السلام) ـ یعنی حضرت موسی بن جعفر (علیهما السلام) که به جهت تقیه شدید اینگونه تعبیر می شده ـ أسأله عن رجل صلّی صلاة جعفر رکعتین ثم تعجّله عن الرکعتین الأخیرتین حاجة، أیقطع ذلک لحادث یحدث؟ أیجوز له أن یُتمّها إذا فرغ من حاجته وإن قام عن مجلسه، أم لا یحتسب بذلک إلاّ أن یستأنف الصلاة ویصلّی الأربع الرکعات کلّها فی مقام واحد، فکتب (علیه السلام): (بل إن قطعه عن ذلک أمر لابد له منه فلیقطع ثم لیرجع فَلیَبنِ علی ما بقی منها، إن شاء الله).

* و در باب 8 حدیث 1: عن أبان، قال: سمعت أبا عبد الله (علیه السلام) یقول: (من کان مستعجلاً یصلّی صلاة جعفر مجردّة ثم یقضی التسبیح وهو ذاهب فی حوائجه).

این روایات دلیل تعدد مطلوب در نماز جعفر طیار می باشد، اما آیا نماز جعفر خصوصیت دارد، یا اینکه تنها موردی بوده و نماز غفیله نیز همینطور است؟

عده ای از فقها از این روایات، در تمامی نمازهای مستحب تعدد مطلوب را استنباط فرموده اند، همانگونه که شب گذشته مسأله ای از عروه در این باره خوانده شد، و به بزرگانی که با صاحب عروه موافق بودند اشاره شد.

نماز جعفر با اینکه از نمازهای مستحب مهمّ بوده و روایات بسیاری دارد و با کیفیت خاصی تشریع شده، اما در روایات ائمه (علیهم السلام) طوری بیان شده که تعدد مطلوب را می رساند.

«نماز غفیله»

در نماز غفیله بعضی فقها تصریح فرموده اند که می تواند دو رکعت نافله مغرب را به کیفیت نماز غفیله بخواند و نیّت هر دو را نموده، و دو رکعت دیگر را نیز به نیت نافله مغرب و به کیفیت (صلاة وصیّت) بخواند که ما بین نماز مغرب و عشا وارد شده است.

مرحوم محدث نوری در مستدرک الوسائل می فرماید:

(بَابُ اسْتِحْبَابِ صَلَاةِ الْوَصِیَّةِ بَیْنَ الْمَغْرِبِ وَالْعِشَاءِ وَ کَیْفِیَّتِهَا:

السَّیِّدُ عَلِیُّ بْنُ طَاوُسٍ فِی فَلَاحِ السَّائِلِ، عَنْ أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْعَلَوِیِّ الْجَوَّانِیِّ فِی کِتَابِهِ إِلَیْنَا، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْجَوَّانِیِّ، عَنْ سَلَمَةَ بْنِ سُلَیْمَانَ السَّرَاوِیِّ، عَنْ عَتِیقِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ رِیَاحٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَعْدٍ الْجُرْجَانِیِّ، عَنْ عُثْمَانَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الصَّبَّاحِ، عَنْ دَاوُدَ بْنِ سُلَیْمَانَ الْجُرْجَانِیِّ، عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ الزُّهْرِیِّ، عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام)، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیهم السلام) قَالَ: قُلْنَا لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه وآله) عِنْدَ وَفَاتِهِ: یَا رَسُولَ اللَّهِ أَوْصِنَا، فَقَالَ: أُوصِیکُمْ بِرَکْعَتَیْنِ بَیْنَ الْمَغْرِبِ وَالْعِشَاءِ الْآخِرَةِ، تَقْرَأُ فِی الْأُولَی الْحَمْدَ وَإِذَا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزَالَهَا ثَلَاثَ عَشْرَةَ مَرَّةً، وَ فِی الثَّانِیَةِ الْحَمْدَ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً، فَإِنَّهُ مَنْ فَعَلَ ذَلِکَ فِی کُلِّ شَهْرِ کَانَ مِنَ الْمُتَّقِینَ، فَإِنْ فَعَلَ ذَلِکَ فِی کُلِّ سَنَةٍ کُتِبَ مِنَ الْمُحْسِنِینَ، فَإِنْ فَعَلَ ذَلِکَ فِی کُلِّ جُمُعَةٍ مَرَّةً کُتِبَ مِنَ الْمُصَلِّینَ، فَإِنْ فَعَلَ ذَلِکَ فِی کُلِّ لَیْلَةٍ یُزَاحِمُنِی فِی الْجَنَّةِ وَ لَمْ یُحْصِ ثَوَابَهُ إِلَّا اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ جَلَّ وَ عَلَا)(2).

«فتوای مرحوم شهید»

در جواهر: ج12 ص207، از مرحوم شهید اول در (بیان) نقل فرموده که جایز است نماز جعفر را از فرائض حساب کند، البته باید چهار رکعت را متصل بخواند.

از کجا چنین فقیهی مانند شهید اول اینگونه فتوا داده است؟

شهید ثانی نیز همین فتوا را در (الروض) دارد و فرموده: (عن ظاهر بعض الأصحاب).

سپس صاحب جواهر می فرماید: (بل یشهد له مضافاً إلی التعلیل) ـ که از بعضی فقها نقل کرده که نماز جعفر تفاوت فاحشی با نماز یومیه ندارد ـ (صحیح ذریح السابق).

زیرا در صحیحه ذریح داشت: (وإن شئت جعلتها من قضاء صلاة). و صاحب جواهر آن را مطلق گرفته است. البته خود صاحب جواهر نظر شهید را در مقام فتوا قبول نمی کند.

همچنین در روایت دارد که حضرت رضا (علیه السلام) چهار رکعت آخر نماز شب را به کیفیت صلاة جعفر می خواندند.

به هر حال، آقایانی که تعدّد مطلوب برداشت کرده اند، با آنکه تعدّد مطلوب در آیه و روایتی نیامده، بلکه از جزئیات کثیره متفاوته استنباط، و کبرای کلّی آن را برداشت نموده اند.

یکی از فضلا گفت: مرحوم آقای خوئی این را مختص به صلاة جعفر دانسته، و نسبت به نمازهای مستحبی دیگر تشریع می داند.

ایشان فرمودند: بله اگر کسی تعدّد مطلوب را برداشت نکند تشریع می شود، و بیان شد که مبنای (تعدد مطلوب) اجماعی نیست، و اگر کسی شک کرد اصل عدم تعدد مطلوب، و لزوم تقیید است.

«تعدد مطلوب یا تداخل أسباب»

یکی از فضلا گفت: در این جا دو مسأله است، یکی تعدّد مطلوب و دیگری تداخل اسباب، چه بسا در صلوات مستحبه تداخل باشد مانند تداخل اسباب در باب غسل؟

معظم له فرمودند: (تداخل اسباب) اشدّ از (تعدّد مطلوب) است. یعنی اگر کسی قائل به اصل تداخل اسباب شود، قبول تعددّ مطلوب برای وی أسهل است.

بزرگانی مانند شهیدین و جمعی دیگر، تعدّد مطلوب را حتی در فریضه نیز آورده و فرموده اند: چهار رکعت نماز ظهر را می تواند به کیفیت صلاة جعفر بخواند، و صاحب جواهر نیز فرموده: صحیح ذریح شاهد بر قول آنهاست.

خلاصه کلام: بزرگانی از اعاظم فقها در باب مستحبات و نوافل، تعدد مطلوب را استنباط کرده اند.

یکی از فضلا پرسید: بنابر تعدّد مطلوب می توان از نماز شب فقط دو رکعتش را خواند؟

ایشان فرمودند: بله سابقاً بیان شد که می تواند فقط دو رکعت بخواند به نیت (من صلاة اللیل) نه (تمام صلاة اللیل) و مرحوم صاحب جواهر نیز فتوا داده که اشکال ندارد.

البته بلا شک ثواب آن کمتر خواهد بود.

وصلی الله علی محمد وآله الطاهرین

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1) وسائل الشیعة: ج8 ص188 ب49 ح10354.
2) مستدرک الوسائل: ج6 ص300 ب13 ح6871.