طبق رسم دیرینه مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی حاج سید صادق حسینی شیرازی مدظله العالی در شبهای ماه مبارک رمضان، جلسات علمی معظم له و علمای اعلام، مدرسین حوزه علمیه، فضلا و طلاب علوم دینی در بیت ایشان برگزار شد.

 

 

سؤال شد: شخصی قبل از مغرب با هواپیما پرواز می کند و وقتی به مقصد می رسد در آنجا صبح است، حکم نماز مغرب و عشای او چیست؟

معظم له فرمودند: اگر در هواپیما مغرب شد باید همانجا مغربین را بخواند، و ذلک حسب ما تیسر له.

اما اگر اختلاف زمان و حرکت هواپیما به نحوی بود که اصلاً مغرب نشد، و زمان از قبل از ظهر به صبح تبدیل شد، إن صح هذا الفرض، در این صورت باید مغربین را قضا کند، زیرا دو دلیل عام وجود دارد:

1. (أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ إِلَی غَسَقِ اللَّیْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ)(1) یعنی نماز را از زوال خورشید تا نهایت تاریکی شب (نیمه شب) برپا دار، و همچنین قرآن فجر (نماز صبح) را بخوان.

(دُلُوک الشَّمْسِ): زوال خورشید است که وقت نماز ظهر و عصر می باشد.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: (إِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ فَقَدْ دَخَلَ وَقْتُ الصَّلَاتَیْنِ إِلَّا أَنَّ هَذِهِ قَبْلَ هَذِهِ)(2).

(غَسَقِ اللَّیْلِ) وقت نماز مغرب و عشاء است.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: (إِذَا غَرَبَتِ الشَّمْسُ دَخَلَ وَقْتُ الصَّلَاتَیْنِ إِلَّا أَنَّ هَذِهِ قَبْلَ هَذِهِ)(3).

(قُرآنَ الْفَجْر) وقت نماز صبح است.

این پنج نماز واجب است، زیرا آیه می فرماید: (أَقِمِ الصَّلَاةَ)(4) که امر است.

2. دلیل عام قضاء، که هر مکلّفی اگر این نمازهای پنج گانه را نخواند باید قضا کند.

از طرفی از مجموع ادلّه استفاده می شود که بر هر مکلّفی در 24 ساعت یعنی یک شبانه روز، پنج نماز واجب است.

و جمع بین این ادله اقتضا می کند که این شخص، نماز مغرب و عشا را قضا کند.

اختلاف افق و روزه آن

سؤال شد: نسبت به روزه چطور؟ اگر از جایی حرکت کرد که در آنجا ماه رمضان بود، و به جایی رفت که ماه رمضان تمام شده بود و یا بالعکس تکلیف او چیست؟

معظم له در جواب فرمودند: از ادلّه استفاده می شود که ماه رمضان کمتر از 29 روز نیست، و بیش از سی روز نمی باشد. حال اگر مکلّف در جایی بود که سی روز به عنوان ماه رمضان روزه گرفت و بعد جایی رفت که هنوز رمضان است، قاعده این است که چیزی بر او واجب نباشد، زیرا عموماتی که می فرماید: ماه رمضان روزه بگیر، منصرف به مصادیق متعارفه است.

و همچنین اگر در جایی بود که 28 روز، روزه گرفت سپس به جایی سفر کرد که عید فطر شده بود، وی باید افطار کند اما بعداً یک روز قضا نماید. زیرا ماه رمضان کمتر از 29 روز نمی شود.

آنچه بیان شد مقتضای قاعده فقهی است. اما در مقام فتوا، فقها احتیاطاً می فرمایند: حتی اگر 30 روز روزه گرفته سپس به جایی سفر کند که هنوز ماه رمضان بود، روزه بگیرد.

با آنکه حسب القاعده و طبق بحث علمی، تکلیفی ندارد. اما فتوا امر بسیار مشکلی است.

در روایت دارد:

قال (علیه أفضل الصلاة والسلام): (أجرأکم علی الفتوی أجرأکم علی النار، فإن المفتی علی شفیر جهنم).

از این رو فقها احتیاط فرموده اند، از جمله مرحوم اخوی در (الفقه) مسأله را مطرح فرموده و قائل به احتیاط شده اند.

بله فتوا به وجوب نیز مشکل است، زیرا فتوا دلیل می خواهد.

اقتدا به نماز معذور

مسأله ی دیگری مطرح شد:

اگر شخصی از روی عذر، با تیمم یا وضوی جبیره نماز می خواند، آیا جایز است به او اقتدا شود؟

معظم له فرمودند: شخصی که عدالت او محرز یا مستصحب باشد، اقتدا به او جایز است اگر نماز عنده صحیح باشد.

مثلاً اگر لباس امام جماعت نجس باشد و وی جاهل به آن بود، گرچه مأموم بداند، جایز است به او اقتدا کند و لازم نیست به امام بگوید. زیرا وقتی برای امام، نمازش صحیح است ـ به جهت اینکه طهارت از نجاست خبیثه شرط واقعی نیست و اگر جهل به نجاست باشد موجب بطلان نمی شود ـ برای مأموم اقتدا به او صحیح می باشد.

بله اگر بداند امام غسل جنابت کرده ولی باطل بوده، نمی تواند به او اقتدا کند، زیرا طهارت از حدث یکی از پنج موردی است که در حدیث (لا تُعاد) استثناء شده است.

به هر حال اگر امام عن عذر، هر کم و زیادی در نمازش باشد، اقتدا به او جایز است إلا ما خرج بالدلیل. مثل إمام جماعتی که قاعداً نماز می خواند، در این صورت مأمومِ قائم نمی تواند به او اقتدا کند، وذلک للدلیل الخاص، آری از خصائص پیامبر (صلی الله علیه وآله) است که حتی قاعداً می تواند إمام برای قائمین باشد.

امام جماعت و قرائت غیر صحیح

سؤال شد: نسبت به کسی که قرائتش صحیح نیست، آیا اقتدا به او جایز است؟

ایشان فرمودند: مشهور می فرمایند جایز نیست کسی که قرائتش صحیح است به چنین شخصی اقتدا کند.

اما جماعتی از فقها فرموده اند: اگر آن قسمتی را که امام غلط می خواند، مأموم صحیحاً بخواند اقتدا اشکال ندارد. زیرا دلیل فرموده: امام تحمل قرائتِ مأموم را می کند، حال اگر مأموم، اشتباهِ امام را به صورت صحیح تکرار کرد، اشکالی بوجود نمی آید.

تقدیم غذا برای روزه خوار

یکی از فضلا سؤال کرد: اگر کارگری در روز ماه رمضان کار می کند و از صاحب کار، صبحانه و ناهار طلب می کند، آیا برای صاحب کار جایز است به او غذا بدهد؟

ایشان فرمودند: با دو شرط جایز است:

1. آن شخص معذور باشد در روزه نگرفتن.

2. دادن غذا به او هتک حرمت ماه رمضان نباشد.

اما اگر هتک حرمت بود، یا کارگر در روزه نگرفتن معذور نبود، جایز نیست.

دقت یا تسامح در قبله

سؤال شد: آیا در قبله، دقت لازم است یا تسامح می شود؟

معظم له فرمودند: اگر شخص اهل خبره است و می تواند دقیقاً قبله را تشخیص دهد رعایت دقت لازم است و تسامح جایز نیست، اما کسی که اهل خبره نیست و برایش تشخیص دقیق قبله تا این حد ممکن نباشد و مردم غالباً چنین هستند، توسعه برای آنان بوده و دقت لازم نیست.

مسألة قبله از قدیم از موارد محل مبتلا بوده است، و تشخیص دقیقش برای همگان میسر نبوده است.

از طرفی رعایت قبله در موارد مختلفی لازم است: در نماز، و ذبح حیوان، و دفن میّت و احتضار، و حال تخلی که استدبار یا استقبال نشود، و غیر آن، و غالب افراد غافل از دقت در قبله هستند یا قادر بر تشخیص آن نیستند، از این رو فقها در قبله توسعه داده اند.

بنده از مرحوم سید عبدالهادی شیرازی (رضوان الله علیه) که در فقاهت و تقوای ایشان کسی شک نداشت، سؤال کردم: تا چه مقدار انحراف از قبله را جایز می دانید؟ ایشان فرمودند: تا یک وجب ان شاء الله مشکلی ندارد.

قبله و روایت ما بین المشرق والمغرب

یکی از فضلای حاضر پرسید: روایت (ما بین المشرق والمغرب قبلة) به چه معناست؟

ایشان فرمودند: این روایت برای شخص معذور است، مثلاً کسی که در ظلمت و تاریکی یا در حبس بوده و نتواند قبله را تشخیص بدهد و نماز بخواند، سپس معلوم شود که رو به قبله نبوده، روایت می فرماید: ما بین مشرق و مغرب برایش قبله حساب می شود.

رَوَی زُرَارَةُ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: لَا صَلَاةَ إِلَّا إِلَی الْقِبْلَةِ، قَالَ: قُلْتُ: وَأَیْنَ حَدُّ الْقِبْلَةِ؟ قَالَ: مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ قِبْلَةٌ کُلُّهُ، قَالَ: قُلْتُ: فَمَنْ صَلَّی لِغَیْرِ الْقِبْلَةِ أَوْ فِی یَوْمِ غَیْمٍ فِی غَیْرِ الْوَقْتِ قَالَ: یُعِیدُ(5).

وسَأَلَهُ مُعَاوِیَةُ بْنُ عَمَّارٍ عَنِ الرَّجُلِ یَقُومُ فِی الصَّلَاةِ ثُمَّ یَنْظُرُ بَعْدَ مَا فَرَغَ فَیَرَی أَنَّهُ قَدِ انْحَرَفَ عَنِ الْقِبْلَةِ یَمِیناً أَوْ شِمَالًا، فَقَالَ لَهُ: قَدْ مَضَتْ صَلَاتُهُ، وَمَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ قِبْلَةٌ(6).

فرمایش کاشف الغطاء در میقات

مرحوم شیخ جعفر کاشف الغطاء (رضوان الله علیه) که از نوادر فقهای شیعه است، و مرحوم شیخ انصاری (قدس سره) مکرر از ایشان به بعض الاساطین تعبیر می کند، علی احتیاطه فی التعبیر، در (کشف الغطاء) فرموده است:

میقات من تخوم الأرض است الی عنان السماء.

و ظاهراً میقات خصوصیتی ندارد، زیرا دلیل خاصی بر آن نداریم، بنابراین عرفات و منا و مشعر و غیر آن نیز، همین گونه خواهد بود.

و به نظر حرف خوبی می رسد، البته اگر صدق عرفی بکند.

اما اگر با هواپیما از روی میقات، با فاصله ی 50 هزار قدمی بگذرد، نمی تواند حکم میقات را جاری کند، زیرا صدق عرفی نمی کند. ولی چنانچه روزی جمعیت جهان صد میلیارد شود، و صد میلیون به حج روند، بطوری که میقات یا منا یا عرفات یا مسجد الحرام را صد طبقه یا بیشتر بسازند، و شخص بابت ادای مناسک به طبقه صدم برود اشکال ندارد و صدق عرفی می کند.

حکم ذو العطاش

سؤال شد: حکم ذو العطاش چیست؟

ایشان فرمودند: مسأله خلافی است. مرحوم صاحب عروه آن را مطرح فرموده و جماعتی قائل شده اند، و نظر مختار نیز همین است که:

ذو العطاش روزه می گیرد و می تواند آب بنوشد، اما غیر از آب نخورد و دیگر مفطرات را ترک کند، البته لازم نیست آب را به قدر ضرورت بنوشد بلکه بیش از آن نیز جایز است، و روزه اش صحیح بوده و قضا ندارد، اما فدیه پرداخت می کند.

وصلی الله علی محمد وآله الطاهرین

 

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1) سوره إسراء: آیه 87.

2) الکافی: ج3، ص276، باب وقت الظهر والعصر، ح5.

3) الکافی: ج،3 ص281، باب وقت المغرب والعشاء الآخرة، ح12.

4) سوره إسراء: آیه 87.

5) من لا یحضره الفقیه: ج1، ص278، باب القبلة، ح855.

6) تهذیب الأحکام: ج2، ص48، ب5، باب القبلة، ح25.