آيت الله العظمي سيد صادق شيرازي دام ظله پنج شنبه گذشته در ديدار با شماري از طلاب وفضلاي حوزه علميه نجف اشرف با اشاره به آيه شريفه: «هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ؛(1) آيا کساني که مي دانند با کساني که نمي دانند يکسانند؟» خاطرنشان کردند: شما طلاب وفضلاي حوزه علميه، وبه ويژه جوانان، نسل اولِ طلبه علوم ديني نيستيد. پيش از شما افراد بسياري پا در راه طلب علم نهادند ودر عرصه تعليم وتعلم علوم ومعارف اسلامي خدمات بسياري عرضه کردند وامروزه در ميان ما نيستند. 

پس از شما نيز افراد بسياري وارد اين عرصه خواهند شد ولي از اين خيل کثير چند نفر به پايه ومايه کساني چون شيخ مفيد، سيد رضي، سيد مرتضي، شيخ طوسي، شيخ مرتضي انصاري، محقق حلّي، علامه حلّي، صاحب جواهر، سيد محمد کاظم يزدي وآخوند خراساني مي رسند؟ به عبارت ديگر چه چيزي اين بزرگان را از ديگر علما متمايز کرده ونامشان را در تاريخ جاويد ساخته است؟

ايشان در ادامه مهم ترين ويژگي عالمان بزرگ را تقواي حقيقي وآمادگي فراوان علمي دانستند ودرباره آمادگي فوق العاده آنان فرمودند: علماي پيشين از تمام لحظات زندگي براي دانش اندوزي ومطالعه ومباحثه بهره برداري مي کردند. آنان تعطيلاتي مانند نظام فعلي حوزه نداشتند وزمستان وتابستان را به درس خواندن مي گذراندند وبا وجود انواع دشواري ها وموانع سخت وکمرشکن هرگز از ادامه مسير باز نمي ايستادند. مطالعه احوال علماي سلف وتلاش مجدانه آنان براي امثال ما بسيار عبرت آميز ودرس آموز است وبه گفته قرآن: «لَقَدْ کَانَ فِي قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِّأُوْلِي الأَلْبَابِ؛(2) در سرگذشت آنان براي خردمندان عبرتي است». براي نمونه آورده اند که مرحوم صاحب جواهر هميشه اصرار داشت که شاگردان، ابهامات وپرسش هايي که به ذهنشان مي رسد در جلسه درس مطرح کنند. از اين رو جلسات درس ايشان آکنده از بحث ومناقشه بود. در يکي از روزهاي گرم تابستان ـ که گرما از 40 درجه تجاوز مي کرد ـ ايشان درس را به پايان بردند ولي با شگفتي ديدند که هيچ يک از شاگردان سؤالي مطرح نکرد. وقتي علت را جويا شد گفتند: وجود حشرات فراوان در شب گذشته مانع مطالعه ما شد. در آن روزگار کک وديگر حشرات موذي در کربلاي معلا ونجف اشرف در تابستان ها بسيار بود وبه ياد دارم که حتي گاه آسمان را مي پوشانيد وهنگام مطالعه روي صفحات کاغذ مي افتاد ومانع مطالعه مي شد. مرحوم صاحب جواهر گفت: بله حشرات بسيار بودند ولي من مثل شما فقط شنونده نيستم ومجبورم هر روز درس روزانه را آماده کنم. از اين رو با خود گفتم چه کنم که از مطالعه باز نمانم. به ذهنم آمد خوب است به بالاخانه اي که از آن به عنوان انبار استفاده مي کنيم بروم؛ زيرا هرچند فوق العاده کثيف است لااقل مرا از شر کک وحشرات پرنده حفظ مي کند. لذا لباس هايم را درآوردم ولنگي دور خود پيچيدم وچراغي برداشتم ودر آن جا مشغول مطالعه شدم. با اين که آن جا بسيار کثيف وپر از سوسک وجيرجيرک بود، ولي موفق شدم مطالعه کنم.

مرجع عالي قدر در بخش ديگري از بياناتشان فرمودند: در شرح احوال برخي از علما خواندم که پس از فوت يکي از مراجع که زعامت عامه را بر عهده داشت مسأله مرجعيت پس از ايشان ميان يک صد تن از مراجع داير بود؛ چيزي که به خوبي نشان دهنده کوشش طلاب در آن زمان است. فرزند شيخ عبدالکريم حائري يزدي رضوان الله تعالي عليه ـ مؤسس حوزه علميه قم وشاگرد برجسته مجدد کبير ميرزا حسن شيرازي صاحب نهضت تنباکو ـ شخصاً برايم نقل کرد که پدر بزرگوارش هميشه مي گفت: حوزه سامرا، حوزه سامرا! پرسيدم: حوزه سامرا چه خصوصيتي داشت؟ فرمود: سيصد طلبه در آن بودند که زير نظر ميرزاي شيرازي درس مي خواندند. گفتم: خوب اين که چيز مهمي نيست وجاي افتخار ندارد. فرمود: همه اين افراد بعد از ميرزاي شيرازي مرجع تقليد شدند.

آيت الله العظمي شيرازي در پايان تقواي حقيقي را از مهم ترين ويژگي هاي عالمان برجسته توصيف ويادآور شدند: تقواي الهي به معناي خداترسي در هر گناه کوچک وبزرگ است. کليد تقوا محاسبه روزانه وپيوسته نفس است، حتي اگر چند دقيقه طول بکشد. در روايت آمده است: «لَيسَ مِنّا مَن لَم يُحاسِب نَفسَهُ في کُلِّ يَومٍ فَإِن عَمِلَ حَسَناً استَزادَ اللهَ، وَإِن عَمِلَ سَيِّئاً استَغفَرَاللهَ مِنهُ وَتَابَ إِلَيهِ؛(3) کسي که هر روز از نفس خود حساب باز نکشد از ما نيست بدين ترتيب که اگر کار نيکي به جا آورده بود سپاس الهي به جا آورد واگر معصيتي از او سر زده بود به آمرزش وتوبه بپردازد.

جا دارد همه کساني که مشغول آموختن علوم اسلامي هستند تقواي الهي را مد نظر قرار دهند وهيچ يک از آنات عمر شريفشان را هدر ندهند تا به ياري خدا همچون سلف صالح خوشبختي دوجهان ورضايت الهي نصيبشان شود.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. زمر(39)، آيه9.

2. يوسف(12)، آيه111.

3. کافي، ج2، ص453 (باب محاسبة العمل...، حديث2).