هفدهمین نشست علمی مرجع عالیقدر آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی دام ظله در شب های ماه مبارک رمضان ۱۴۴۳ با حضور جمعی از شخصیت های علمی، نمایندگان مراجع عظام تقلید، فعالان دینی و فرهنگی و طلاب علوم دینی، در شامگاه روز سه شنبه ۱۷ رمضان ۱۴۴۳ در بیت مرجعیت شهر مقدس قم برگزار شد.

مشروح مباحث مطرح شده در این نشست به شرح زیر است:

مقصود از قیومیت زوج بر زوجه

در این جلسه علمی یکی از فضلا از آیه شریفه: «الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ»([1]) سؤال کرد.

آیت الله العظمی شیرازی فرمودند: (قوامون) جمع (قوّام) است که به معنای قیّم می باشد، و مراد از قَیِّم: (القائم بالشؤون) است، همانگونه كه در عراق، به خدام مشاهد مشرفه قیم می گویند، یعنی کسی که شؤون مربوط به حرم را انجام داده و متکفل می شود، مقصود از این آیه شریفه نیز همین است که خدای متعال مسئولیت قیام به شؤون همسر و خانواده را بر عهده شوهر گذاشته است، به همین جهت حتى اگر زوجه ثروتمند باشد، نفقه او بر عهده زوج است، و اگر قادر به پرداخت آن نبود، بدهکار به همسرش خواهد بود.

طب اسلامی و روایات طبی

سپس از طب اسلامی و اعتبار روایات طبی سؤال شد.

مرجع عالیقدر فرمودند: اسلام در طب یک چهار چوب دارد وکلیاتی در این باره فرموده است.

روایات طبی که در کتاب های (طب النبی)، (طب الأئمة)، (طب الصادق)، (طب الرضا) (علیهم السلام) گردآوری شده، ودر مسايل كلي طب واصلاح بدن و دفع و رفع عوارض از معصومین (علیهم السلام) نقل شده، غالبا مراسیل هستند، و تکرار روایت مرسله ای در چند کتاب سبب اعتبار آن نمی شود، گرچه در ماه رمضان نقل آنها بدون انتساب قطعی، ضرری به روزه نمی زند، واز طرفي در (لا اقتضائیات): (مستحبات و مکروهات) با توجه به قاعده تسامح می توان به روایات طبی که احتمال ضرر در آنها نیست عمل کرد، البته گاهی این روایات قضایای خارجیه هستند، که ثابت نیست که برای همه افراد و در همه شرایط بيان شده باشد؛ همچون دعای کسیر که ابو حمزه ثمالی از امام سجاد علیه السلام فراگرفتند و برای بهبودی فرزند خود خواندند و در همان وقت شفا یافت([2])، بله خواندن دعاست مستحب است و فضیلت دارد، اما به این معنی نیست که برای هرکسی این دعا خوانده شود همان اثر و خاصیت حاصل شود، علاوه بر اینکه این ادعیه شریفه که برای شفای از امراض و اسقام در روایات شریفه وارد شده از قبیل مقتضی است نه علت تامه، از اين رو با خواندن این ادعیه انسان بي نیاز از رجوع به طبیب و استفاده از دارو نميشود؛ و گاهی برخي روايات طبي قضایای حقیقیه هستند، و می توان موارد آن را با استفاده از ثوابت علوم پزشکی تفکیک کرد.

«أبوال الابل خير من ألبانها»

سوال دیگری که در همین راستا مطرح شد نسبت به این روایت بود که «أبوال الابل خير من ألبانها»([3]) که چطور ممکن است بول شتر با اینکه مشمئز کننده می باشد به عنوان دواء معرفی شود؟

معظم له فرمودند: این روایت مجمل است و مبین نیست، غیر از اینکه اشمئزاز، ملاک فائده و عدم فائده نمی باشد، بله اگر چیزی عرفا از خبائث بشمار آمد خوردن آن حرام است به دلیل آیه شریفه: «ویحرم علیهم الخبائث»([4])، البته مرحوم نراقی صاحب (مستند) در این مسئله نظر خاصی دارد که از غير ایشان، ندیده ام کسی از فقها فرموده باشد نه قبل ونه بعدشان، ايشان فرموده: مقصود از خبائث در این آیه خبائث شرعی است، یعنی: چیزهایی که در شرع حرام شده است.

برخی از احوالات رسول خدا صلی الله علیه وآله

سپس سؤالاتی پیرامون آیه شریفه: «وَامْرَأَةً مُؤْمِنَةً إِنْ وَهَبَتْ نَفْسَهَا لِلنَّبِيِّ»([5])، و آیه شریفه: «لَا يَحِلُّ لَكَ النِّسَاءُ مِنْ بَعْدُ»([6]) مطرح شد.

معظم له فرمودند: آیه اول اشاره به یکی از اختصاصات پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) دارد، و اما آیه دوم به جهت تسهیل بر آن حضرت نازل شد، زیرا پیامبر اسلام و ائمه معصومین علیهم السلام عادتشان نبوده به كسي نه بگويند، چنانچه در تاریخ نقل شده: پدری دختر خود را که شوهرش فوت کرده بود و دلشکسته و غمگین بود، نزد پیامبر خدا آورد و از حضرت خواست که با دخترش ازدواج کند، آن حضرت (صلی الله علیه وآله) نیز به جهت اینکه خاطر او را آزرده نکنند، پذیرفتند.

و به قول فرزدق، در وصف حضرت امام سجاد (علیه السلام):

ما قال: لا قطُّ، إلاّ في تَشَهُّدِهِ * * لَوْلا التّشَهّدُ كانَتْ لاءَهُ نَعَمُ

مخفی نماند که ازدواج های پیغمبر اسلام (صلی الله علیه وآله) هر کدام حکمت و سبب خاصی داشته است، از جمله موردی که به آن اشاره شد.

سپس از حکمت استعمال «نساء النبی» و «ازواج النبی» در قرآن کریم سؤال شد.

مرجع عالیقدر فرمودند: استعمال کلمات مترادف که فرق های دقی در معنای آنهاست از بلاغت قرآن کریم است، و این تفاوت های دقی در کتاب های فروق اللغات ثبت شده است.

مراد از شرطة الخمیس

در ادامه از شرطة الخمیس و ماهیت آن پرسیده شد.

معظم له فرمودند: شُرطة، از شرط و پیمان است؛ و خمیس به معنای جنگ و لشکر است، زیرا لشکرها در جنگ به پنج گروه تقسیم می شدند، مقدم، ساق، میمنه، میسره و قلب. چنانچه در تاریخ دارد که حضرت سید الشهداء (علیه السلام) در روز عاشورا لشکر خويش را به پنج قسم تقسیم نموده، و برای هرکدام فرمانده ای تعیین فرمودند، وپرچم اصلی جنگ را به برادر بزرگوارشان حضرت ابو الفضل علیه السلام واگذار نمودند.

و چه زیبا شاعر سروده است:

عبست وجوهُ القومِ خوفَ الموتِ والـ * * ـعباس فيهم ضاحكٌ يتبسمُ

قلب اليمينَ عن الشمال وغاص في * * الأوساطِ يختطفُ النفوسَ ويحطم

شرطة الخميس گروهی از یاران امیرمؤمنان (علیه السلام) بودند که شرط و پیمان هایی را از قبیل عدم فرار از جنگ و عدم تعدی به فراریان از جنگ با ایشان بستند.

در ادامه معظم له فرمودند: سیره رسول خدا و امیرمؤمنان (صلی الله علیهما وآلهما) در حکومت داری در تاریخ بشریت بی نظیر است، ایشان حتی در میدان جنگ، انسانیت و فضیلت را ملاک قرار ميدادند.

اعتبار کتاب سلیم و الغارات

سپس از اعتبار کتاب سلیم بن قیس هلالی و الغارات ثقفی پرسیده شد.

مرجع عالیقدر فرمودند: علمای شیعه غیر از قرآن کریم، نهج البلاغة و صحیفه سجادیه، بر خلاف عامه هیچ کتابی را تماما صحیح نمی دانند، بلکه مطالب معتبرترین کتاب ها نیز باید تک تک بررسی شود، کتاب سلیم و الغارات از کتاب های خوب و کم نظیر هستند، كه منقولات ومرويات آن مانند ديكر كتب معتبره مشمول قواعد علمي مي باشد.

حکومت زن بر جامعه

یک از حضار سوال کرد: آیا زن می تواند حاکم جامعه ای بشود؟

مرجع عالیقدر در جواب فرمودند: ما در فقه قانونی به نام قانون اشتراک داریم که به مقتضای آن زن و مرد در جمیع احکام مساوی هستند، لکن در عین حال عموم این قانون در مواردی تخصیص خورده است مثلا: نسبت به امام جماعت و قاضی و مرجع تقلید دلیل خاص داریم که  زن نمی تواند این منصب ها را بعهده بگیرد و اما نسبت به حکومت داری و رهبریت از جهت ظاهری و دنیایی اگر بخواهیم ملاحظه کنیم می بینیم که زن ساختار جسمی و روحی او مناسب با حکومت داری نیست و در دنیای امروز حتی کشورها و جوامعی که تساوی زن و مرد را در همه امور قائل هستند بسیار کم مشاهده می کنیم که منصب ریاست حکومت یا نخست وزیری یا دیگر مناصب حکومتی را یک زن عهده دار شده باشد.

مراد از نشوز

سپس از معنای نشوز درباره زوج و زوجه سؤال شد.

معظم له فرمودند: در قرآن کریم می فرماید: «وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ»([7])، نشوز نسبت به هر یک از زوج و زوجه به معنای ترک وظائف واجب می باشد، در صورتی که طرف مقابل به وظائف واجب خود عمل کرده باشد، و قرآن کریم نشوز را نسبت به هر دو (زوج و زوجه) بیان کرده است.

سپس فرمودند: نشوز با یک مرتبه ترک وظیفه واجب محقق می شود.

حاکم شرع و طلاق زوجه

سؤال شد: در چه صورتی زن می تواند بدون اذن شوهر طلاق بگیرد؟

مرجع عالیقدر فرمودند: طبق ادله شرعیه، طلاق به دست زوج است؛ فقط در صورتی که زوج به وظائف واجب خود عمل نمی کند، و راضی به اصلاح امر يا طلاق دادن همسرش نمی شود، در اینجا چنانچه زوجه به حاکم شرع مراجعه کند، حاکم شرع که فقیه جامع الشرائط است، زوج را مخیر به انجام یکی از دو امر می نماید: 1ـ عمل به وظائف واجب در مقابل زوجه 2ـ طلاق همسر، و چنانچه زوج از انجام هر دو امتناع ورزد، حاکم شرع حق دارد که براي رفع مشكل، زوجه را طلاق بدهد.

عقوق والدین

در پایان از حقوق والدین که در رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام) سؤال شد كه مراد از عقوق والدین چیست؟

مرجع عالیقدر فرمودند: عقوق حرام، عقوق فرزند به والدین است که از محرمات شدیده مي باشد. (عقَّه) یعنی: ترکه؛ یعنی فرزند والدینش را از خود دور کند، مثلا به دیدن آنها نرود و یا اگر فقیر باشند و فرزند غنی، بر آنها انفاق نکند؛ البته برعکس آن نيز روایت دارد. و(عقیقه) به آن جهت عقیقه نامیده شده که فرزند را از مرگ و مصائب و ابتلائات دور می کند.

در ادامه معظم له فرمودند: در رساله حقوق امام زین العابدین (علیه السلام) مانند برخی روایات دیگر، حقوق واجب و مستحب با هم ذکر شده است، و الزام باید از دلیلی دیگر استفاده شود.

وصلى الله على محمد وآله الطاهرين.

([1]) سوره نساء : 34.

([2]) الدعاء والزیارة: ص188. وبحار الأنوار: ج92 ص230 ح28.

([3]) وسائل الشیعة: ج25 ص114 ح31364.

([4]) سوره اعراف: 157.

([5]) سوره احزاب : 50.

([6]) سوره احزاب : 52.

([7]) سوره بقره : 228 (و مانند همان [وظايفى] كه بر عهده زنان است به طور شايسته به نفع آنان [بر عهده مردان] است).