1- اهمیت شناخت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف
پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله درباره لزوم معرفت امام زمان عجل الله فرجه مى فرماید: «مَن ماتَ وَلا یعرِفُ إمامَه مَاتَ مِیتَةً جاهِلیة؛ آن كه از دنیا برود و امام خود را نشناسد، به آیین جاهلیت مرده است».
همان گونه كه شناخت خدا (اقرار به توحید) سبب ایمان شخص مى شود، اگر با معرفت پیامبر صلی الله علیه وآله (اقرار به رسالت) همراه نباشد، بى فایده است. شناخت پیامبر صلی الله علیه وآله (ایمان به رسالت) نیز باعث اطلاق ایمان بر شخص مى شود، اما بدون اقرار به امامت معصومان علیهم السلام اقرار به توحید و نبوت بى فایده است و به عبارت دقیق تر اساساً اقرار نسبت به هریك از اصول دین بدون اقرار نسبت به دیگرى اقرار واقعى نیست و صحت اقرار نسبت به هریك از این اصول منوط و متوقف بر اقرار نسبت به دیگر اصول دین است. شناخت امام زمان عجل الله فرجه انسان را از مُردن بر آیین جاهلیت در امان مى دارد و شناخت حضرتش باید با پیروى از ایشان همراه باشد، كه مسئولیت اهل علم در این باب بسیار سنگین است.
2- امام؛ واسطه فیض الهی
براساس ادله معتبر، خداى تبارك و تعالى تمام نیروهاى هستى را در اختیار حضرت ولى عصرعجل الله فرجه قرار داده است، كه ازجمله آن ادله عبارتى است كه در زیارت حضرت سیدالشهداعلیه السلام آمده است. این زیارت را شیخ صدوق از امام صادق علیه السلام نقل كرده و درباره آن زیارت فرموده است: من از میان زیارت هاى آن حضرت فقط همین زیارت را كه از همه زیارت هاى امام حسین علیه السلام صحیح تر مى دانم نقل مى كنم.
آن حضرت در این زیارت مى فرمایند: «إرادَة الربّ فی مَقادیر أمُورِه، تَهبِطُ إلَیكُم وتَصْدُرُ مِن بُیوتِكُم والصّادِرُ عَمّا فَصَل مِن أَحكام العِباد؛ اراده پروردگار در تقدیر (رقم زدن) امورش بر شما [معصومان] فرو فرستاده مى شود و از خانه هاى شما سرچشمه مى گیرد و نیز آنچه از احكام [مورد نیاز] بندگان صادر مى شود [از خانه هاى شما به بندگان مى رسد].
جمع مضاف افاده عموم مى كند و ظهور در عموم دارد و در اینجا «امور» جمع است و اضافه به ضمیرى شده است كه مرجع آن «ربّ» است، یعنى آنچه در جهان وجود دارد و به اصطلاح ما سوى الله، مانند: آفرینش انسان، گیاهان، زمین، افلاك و ... همه مصداق امور خدا هستند و تقدیر همه چیز ازجمله تعیین عمر انسان ها، وجود مشكلات و كاستى و فزونى در آفرینش بشر، حیوانات، افلاك، ملائكه، جن، حورالعین، بهشت، جهنم و تمام مخلوقات، مصداق امور خدا هستند. تقدیر مخلوقات به این معنا است كه مشخص شود هر انسانى چه زمان به دنیا بیاید، چه سرنوشتى داشته باشد، چه وقت از دنیا برود، فرزندانش چه كسانى باشند و نسل او تا چه زمانى استمرار یابد و یا حیوانات چگونه، در كجا و چه اندازه باشند و یا ملائكه، جبرئیل، میكائیل، حاملان عرش و عزرائیل، چه وظیفه اى داشته باشند و یا زمان وقوع رستاخیز، وقت ظهور امام زمان عجل الله فرجه چه تاریخى باشد و... ، كه همه مصداق «مقادیر اموره» هستند. چنانچه عبارت این گونه بود: «إرادة الرب فی مقادیر عباده» عمومیتِ جمله مورد بحث را نداشت؛ زیرا امور بندگان تنها در چارچوب مسائل بندگان خلاصه مى شد، اما هنگامى كه «امور» به «رب» اضافه گردد، از عمومیت بى نهایت برخوردار مى شود.
اضافه «ارادة» به «رب» و فرق آن با اضافه «ارادة» به «الله» نیز حاوى نكات دقیق ادبى است كه باید در جاى خود بحث شود. بنابر آنچه در این جمله آمده است، اراده خدا نسبت به آنچه مصداق امور پروردگار است به این معنا است كه هرچه خدا براساس علم، قدرت و حكمت نسبت به امور خودش اراده مى كند، براى رسیدن به مرحله اجرا، فقط یك راه دارد و آن معصومان علیهم السلام هستند. بنابراین، تمام امور مربوط به ما، تقدیراتمان، تبدیل آن تقدیرات، كم یا زیاد شدن آن ها نسبت به خانواده، جامعه، جهان، نژادها و...، به وسیله آن حضرت صورت مى پذیرد و این یكى از صغریات حدیث صحیح «من مات ولا یعرف امامه» است. بنابراین، هركس به هریك از این امور كه از طریق امام زمان عجل الله فرجه مى رسد معرفت نداشته باشد و با این حال بمیرد، بر آیین جاهلیت مرده است.
3- قدرت و اشراف معصومان علیهم السلام بر همه چیز
تمام قدرت هاى هستى كه نسبت به اشخاص، اشیا، گذشته و آینده اعمال مى شود، در اختیار معصومان علیهم السلام است و روایات متواتر بر آن دلالت مى كند، از جمله روایت صحیحى كه در بخشى از زیارت حضرت سیدالشهدا علیه السلام آمده است.
معصومان علیهم السلام بهتر از همه مى دانند كه هراندازه هم به مردم بخشش كنند، ذره اى از توانایى آنان كاسته نخواهد شد، حتى اگر - مثلاً - تمام شش میلیارد مردم جهان هریک هزار حاجت داشته باشند و آنان برآورده سازند، به اندازه رطوبت سر سوزنى كه دراثر فرو بردن در دریا و بیرون آوردن آن، از آب دریا كاسته مى شود، از قدرت آنان نمى كاهد. در مقابل اگر غیراز معصومان علیهم السلام كسى از دارایى خود كمترین مقدار برداشت كند، از اصل دارایى اش كاسته مى شود. مثلاً اگر كسى یك میلیون تومان پول داشته باشد و یك ریال آن را بردارد از اصل سرمایه او كاسته مى شود و حتى اگر میلیاردها تومان پول داشته باشد و یك ریال از آن را بردارد به همان مقدار از سرمایه اش كاسته مى گردد، یا اگر سر سوزنى را در آب دریاها و اقیانوس ها فرو برده، بیرون بیاورند، به دقت عقلى، همان اندازه كه سر سوزن مرطوب شده است، از اصل آب دریاها كاسته مى شود، البته به حمل شایع، كاهش صدق نمى كند، ولى به دقت عقلى و فلسفى صدق مى كند.
باتوجه به این مقدمه، امام معصوم علیه السلام مشكلى براى برآورده كردن حاجات ما ندارند، اما – چنان كه شاهدیم - بسیارى از مردم دست به دامان حضرات معصوم علیهم السلام مى شوند و آن بزرگواران با وجود آگاهى از نیازهاى مردم و توانایى شان بر رفع نیازهاى آنان، نیازشان را برآورده نمى سازند. باید بدانیم كه مشكل ازسوى ماست؛ زیرا باید درخواست ما از امام معصوم علیه السلام به گونهاى باشد كه با حكمت الهى و مصالح درخواست كننده سازگار باشد تا ایشان حاجت هایمان را برآورده كنند.
آنچه درباره مقام حضرات معصوم علیهم السلام بیان شد جزء بسیار ناچیزى از مقام والاى آنان و به دیگر سخن یك از هزاران هزار است.
4- عرضه اعمال بندگان به امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف
در روایت آمده است كه فهرست اعمال بندگان از صبح تا شب و از شب تا صبح، در هر شبانه روز دو مرتبه خدمت حضرت بقیة الله عجل الله فرجه تقدیم مى شود و ایشان آن را ملاحظه مى فرمایند. با این حال، جا دارد خود ما قضاوت كنیم، آیا صورت اعمالمان كه تقدیم آن حضرت مى شود، مناسب است یا خیر؟ و آیا باعث شرمسارى ما نخواهد شد؟ در روایت آمده است: «فإن عَمل حَسناً إستزاد الله وإن عَمل سَیئاً إستغفر الله مِنه وتاب إلیه؛ اگر [شخص] عمل نیكى انجام داده باشد، از خدا بخواهد كه توفیق بیشترى عطایش كند، و اگر عمل ناپسندى از او سر زده باشد، از خدا براى آن طلب مغفرت كند».
مسأله محاسبه نفس بسیار مهم و اساسى است و وقت چندانى هم نمى گیرد، بلكه چند دقیقه وقت براى این عمل كافى است و پس از آن شخص باید تصمیم بگیرد كه اگر عملش پسندیده بوده، آن را ادامه دهد و اگر نقصانى در عمل خود دید، از آن استغفار كند و تصمیم بگیرد كه در آینده هرگز آن را تكرار نكند.
این یك مطلب است كه چاره اى جز انجام آن نداریم؛ چراكه نفسِ ما در وجود ما و دشمن خانگى ماست و اجازه نمى دهد انسان در راه درست حركت كند، چنان كه در روایت آمده است: «أَعدى عَدوّك نَفسك الّتی بَین جَنبیك؛ سخت ترین دشمن تو نفس تو است كه در درون خودت است».
محاسبه نفس وظیفه همه و از آن جمله ما اهل علم است و اگر فرموده امام صادق علیه السلام را مورد توجه قرار دهیم، در مى یابیم كه وظیفه ما نسبت به این مسأله بیشتر است؛ زیرا شیطان ما را تا آخر عمر رها نخواهد كرد، حتى اگر شیخ طوسى، مقدس اردبیلى یا سید بحرالعلوم هم بشویم، باز هم شیطان رهایمان نخواهد كرد.
5- امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف؛ منت خداوند بر مردم
خداى متعال ما را از منت نهادن نهى كرده و به پیامبر بزرگوارش صی الله علیه وآله فرموده است: «وَلَا تَمْنُن تَسْتَكْثِرُ؛ وچیزى به كسى مده كه بیشتر بستانى (یا منت منه كه كارت را بزرگ بشمارى یا فزونى جویى)».
یعنى حتى اگر مثلاً یك میلیون دینار هم به تهى دستان تصدق كردیم، نباید كار خود را بزرگ بشماریم و منت نهیم.
نیز در آیه دیگرى خطاب به مؤمنان فرموده است: «یا أَیهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُم بِالْمَنِ وَالْأَذَى؛ اى كسانى كه ایمان آورده اید، بخشش هاى خود را با منت و آزار باطل نكنید».
و نیز فرموده است: «الَّذِینَ ینفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فِی سَبِیلِ الله ثُمَّ لَا یتْبِعُونَ مَآ أَنفَقُوا مَنًّا وَ لَآ أَذًى لَّهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ؛ كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى كنند، سپس در پى آنچه انفاق كرده اند منت و آزارى روا نمى دارند، پاداششان نزد پروردگارشان محفوظ است».
از آنجا كه خداى متعال ما را از منت نهادن منع كرده، مشاهده مى كنیم كه خود خداى سبحان درخصوص نعمت هایى كه به بندگان عنایت كرده، تعبیر منت را - جز در چند جاى محدود - به كار نبرده است. برخى از این موارد چنین است:
مورد نخست مربوط به انبیاى الهى است. خداى متعال به حضرت موسى على نبینا وآله وعلیه السّلام مى فرماید: «وَ لَقَدْ مَنَنَّا عَلَیكَ مَرَّةً أُخْرَى؛ ما یك بار دیگر نیز پیش از این بر تو منت نهاده و نیكى كرده بودیم». و خطاب به موسى و هارون علیهما السلام فرموده است: «وَ لَقَدْ مَنَنَّا عَلَى مُوسَى وَ هارُونَ؛ به راستى بر موسى و هارون منت نهادیم».
مورد دوم منت نهادن بر مؤمنان است كه منحصراً در یك جاى قرآن آمده است: «لَقَدْ مَنَّ الله عَلَى الْمُؤْمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولاً؛ خداوند بر مؤمنان منت نهاد كه در میانشان پیامبرى از خودشان برانگیخت».
در اینجا دایره بحث بزرگ تر شده و خداى متعال به سبب برانگیختن نبى مكرم اسلام صلى الله علیه وآله بر مؤمنان منت نهاده است.
مورد سوم منت نهادن بر تمام اهل زمین است. به عبارت دیگر دایره بحث در اینجا عام و شامل تمام انسان ها مى شود؛ زیرا خداى متعال در آن منت را به پیامبران مستضعف یا مؤمنانى كه به استضعاف كشیده شده اند اختصاص نداده است، بلكه فرموده است: «وَ نُرِیدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ».
هنوز تا به امروز منت خدا شامل تمام افراد روى زمین نشده است. پیوسته در هر مكان و زمانى -از جمله امروز- میلیون ها تن از مردم وجود دارند كه هنوز حجت و احكام دین خدا به آنان نرسیده و خداى متعال را به درستى نشناخته اند. امروزه میلیون ها غیرمسلمان بر روى كره زمین زندگى مى كنند. آیا منت خدا بر این افراد تحقق یافته است؟ طبعاً پاسخ منفى است. خداى متعال با چه چیزى بر این افراد منت نهاده است؟ آیا با مال و ثروت دنیوى كه هیچ ارزشى نزد خدا ندارد و هیچ گاه از آن به منت تعبیر نشده است، یا به صرف وجود كه آن هم نزد خدا ارزشى ندارد، یا نعمت سلامت و اصلاً كل دنیا؟ اما آن هم ارزشى ندارد و به گفته رسول خدا صلى الله علیه وآله: «إنّ الدُّنیا لا تساوی عندالله جناح بعوضة؛ دنیا نزد خدا حتى به اندازه بال پشه اى ارزش ندارد».
چیزى كه نزد خداى متعال ارزش دارد و خدا به واسطه آن بر بشر منت نهاده، معرفت خداى سبحان است و اینكه انسان بداند براى چه آفریده شده و از كجا آمده است و سرانجام به كجا خواهد رفت.
بدین سبب است كه مى بینیم خدا از آن رو كه به مردم نعمت سلامت داده است بر آنان منت نمى نهد. خداى متعال حتى بر كسانى كه وارد بهشت مى شوند، منت نمى گذارد و فقط مى فرماید: «فَمَن زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَأُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فَازَ؛ هركه را از آتش دوزخ به دور دارند و در بهشت درآورند، قطعاً كامیاب شده است».
در حالى كه مى بینیم به واسطه برانگیختن نبى مكرم اسلام صلى الله علیه وآله بر مردم منت مى نهد.
بنابراین، جا دارد كه بپرسیم چه چیزى باعث شده خداى متعال همان طور كه به واسطه بعثت پیامبر صلی الله علیه وآله بر مؤمنان منت نهاد، این بار بر تمام مردم منت نهد؟ آیا این مطلب اشاره اى به حضرت ولى عصر عجل الله تعالى فرجه الشریف ندارد و گویاى این معنا نیست كه ایشان صرف نظر از مقام نبوت، عیناً همانند جد بزرگوارشان هستند؟
اگر گفته شود چرا خدا به واسطه ظهور ایشان بر تمام مستضعفان روى زمین منت مى نهد، مى گوییم حضرت مهدى عجل الله تعالى فرجه الشریف همان هدفى را تحقق خواهد بخشید كه خدا از بعثت تمام پیامبران از حضرت آدم تا خاتم النبیین علیهم السلام مد نظر داشته است. طبعاً همان طور كه بعثت رسول خدا صلى الله علیه وآله با منت قرین بوده است، تحقق چنین هدف درخشان و ارزشمندى نیز منتى عظیم بر انسان ها خواهد بود.
6- حضرت مهدی علیه السلام، ناظر اعمال ما
همان طور كه در تفسیر آیه شریفه: «وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَیرَى الله عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ؛ بگو: عمل كنید كه خدا و رسولش و مؤمنان ناظر اعمال شما خواهند بود» آمده است، امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشریف ما را مى بینند و ناظر اعمال ما هستند.
در روایت آمده است: «ان الإمام مؤید بروح القدس، بینه وبین الله عزّوجل عمود من نور یرى فیه اعمال العباد وكل ما یحتاج إلیه؛ امام از ناحیه روح القدس پشتیبانى مى شود و میان او و خداى متعال عمودى از نور قرار دارد كه اعمال بندگان و هرچه را بخواهد، در آن مى بیند».
بنابراین، امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشریف سخن ما را مى شنود و ما و اعمالمان را مى بیند و حتى از امور پنهان مانند نیت ها و اندیشه هایمان باخبر است و به خوبى مى داند كه نیت هایمان خدایى است یا براى غیر خداست.
7- شناساندن امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف به دنیا
چه بسا بسیارى از شیعیان چیز زیادى درباره آن حضرت ندانند و این تقصیر به ما درس خوانده ها باز مى گردد. ما نیازمند میلیاردها عنوان كتاب و نوشتار درباره آن حضرت هستیم؛ زیرا عده مردم جهان از میلیون تجاوز كرده و به چند میلیارد تن رسیده است. چه خوب است هركدام از ما از هم اكنون مقدارى پول كنار بگذاریم تا آن را صرف چاپ كتابى درباره امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف نماییم.
اشكالى ندارد براى تحقق این هدف از خویشاوندان و خانواده و دوستانمان كمك بگیریم و مثلاً بخشى از هزینه كتاب را از پول خودمان و بخش دیگرى از آن را از دیگران تهیه كنیم. لازم نیست كتابى كه چاپ مى كنیم كتاب ضخیمى باشد، بلكه كافى است كه هركس به قدر توش و توان خود در این زمینه فعالیت كند. اگر مبلغ معینى را نمى توانیم روزانه براى این كار كنار بگذاریم، مى توانیم ماهانه مبلغى را بدین منظور پس انداز كنیم و علاه بر آن از خانواده و دوستان هم كمك بگیریم. این كار اقدامى ساده و كم ترین خدمتى است كه مى توانیم به آستان حضرت ولى عصر عجل الله تعالى فرجه الشریف تقدیم نماییم.
8- توجه خاص امام زمان علیه السلام به شیعیان
در توقیع و نامه ای که مولا و سرورمان حضرت حجت، صاحب العصر و الزمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف خطاب به شیخ مفید رضوان الله تعالی علیه صادر فرمودند، این جمله مهم آمده است: «انا غیر مهملین لمراعاتکم؛ ما از مراعات و سرپرستی شما غافل نیستیم». این سخن و آموزه مهمی که شیخ مفید رضوان الله تعالی علیه از قول مولایمان حضرت حجت صلوات الله علیه روایت کرده است، همانا خطاب امام به تمام شیعیان است.
تعبیر «مراعات» به معنای رعایت، و سرپرستی است، مثل رعایت و سرپرستی پدر از فرزندان و خانواده خود. پدر هیچ گاه فرزندان و خانواده خود را در گرفتاری و مشکلات تنها نمی گذارد، بلکه با تمام توان می کوشد و تلاش می کند که به قدر مناسب و کافی نیازهای آنان را برآورده کند و مشکلاتشان را حل نماید. رعایتی که امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف انجام می دهند به این معناست که شما ـ شیعیان ـ را بی یاور و بی سرپرست نمی گذاریم و هرگز سرپرستی و رعایت را از شما بر نمی داریم و به حال خود رهایتان نمی کنیم، بلکه نیازها و مشکلات شما را در حدی که به نفع دنیا و آخرتتان باشد، برآورده می سازیم و همیشه شما را در سایه سرپرستی و عنایت خود داریم.
اما در ادامه آن توقیع شریف این جمله هم آمده است: «لاناسین لذکرکم؛ شما را هرگز از یاد نمی بریم». ذِکر یعنی یاد کردن به وسیله زبان. شاید منظور امام این باشد که همیشه به یاد ما هستند و در عین حال ما را نزد خدای متعال یاد می کند و دعایمان می نماید. یعنی همواره برای ما دعا می کند، یا همیشه در حضور اجداد مطهر و معصوم خود از ما یاد می کنند.
در برابر این رعایت و سرپرستی امام زمان صلوات الله علیه و عجل الله تعالی فرجه الشریف ما چه وظیفه ای داریم؟ چه باید بکنیم؟
آنچه بر ما لازم و قدر مسلّم و یقینی است، آن است که دست کم مورد پسند و رضایت امام زمان صلوات الله علیه باشیم. با گفتار و کردارمان و در رفتار و کارهایمان، هرگز نباید کاری که در نظر آن حضرت ناپسند است، انجام دهیم. نباید کاری کنیم که آن حضرت به خشم درآیند یا مایه آزردگی خاطر مبارک او باشیم. آشکار است که مهم ترین چیزی که خاطر امام زمان صلوات الله علیه را راضی و خرسند می کند، آن است که همیشه به طاعت خدا التزام داشته باشیم، همیشه در بندگی و اطاعت از فرمان خدا پایبند باشیم، واجبات را عمل کنیم و هرگز مرتکب معصیت و گناه نشویم؛ چه در اعمال عبادی و بندگی و چه در معاملات و معاشرت با همنوعان خود. بنابراین، بر مؤمنین واجب و بایسته است که نماز واجب را همیشه مواظبت کنند؛ به خصوص نماز صبح. هرگز نبایستی در ادای آن تنبلی کرد و نباید آن را از اول وقت به وقتِ دیگر انداخت، و اگر هم کسی از سر تقصیر ـ العیاذ بالله ـ به وقت دیگر انداخت و نتوانست در اول وقت بخواند، فوراً استغفار کند و از امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز پوزش و عذر بطلبد، تا رعایت امام صلوات الله علیه از ما دچار خلل نشود و همواره مستمر باشد، و ذکر و تذکر او پیاپی و متصل و مستمر بماند، تا از این رهگذر در دنیا و در آخرت کامروا و سعادتمند باشیم.
همچنین بایستی در صله رحم و دیدار خویشاوندان، و ادا کردن حقوق والدین، فرزندان و همسایگان ملتزم و پایبند باشیم. همسران نیز بایستی حقوقی را که به عهده هریک از آن ها نسبت به یکدیگر است، به خوبی و به تمامی ادا نمایند و اعمالی این چنین که واجب هستند، همه را انجام دهند. با انجام دادن این واجبات می توانیم رضایت و خرسندی امام زمان صلوات الله علیه را به دست آوریم.
