دهمین نشست علمی مرجع عالیقدر آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی دام ظله در شب های ماه مبارک رمضان ۱۴۴۳ با حضور جمعی از شخصیت های علمی، نمایندگان مراجع عظام تقلید، فعالان دینی و فرهنگی و طلاب علوم دینی، در شامگاه روز سه شنبه ۱۰ رمضان العظیم ۱۴۴۳ در بیت مرجعیت شهر مقدس قم برگزار شد.

مشروح مباحث مطرح شده در این نشست به شرح زیر است:

فروعات خمس

در ابتدای جلسه یکی از فضلای حاضر در مجلس سوال كرد: آیا تهیّه جهیزیه برای دختر، قبل از ازدواج او در طی چندین سال،  مشمول خمس می باشد،  همچنین نسبت به شخصی که برای خرید خانه، پولی را چندین سال پس انداز می کند، یا طی چند سال منزلی را بنایی می کند، آیا تا قبل از سکونت در خانه، مشمول خمس می شود؟

حضرت آیت الله العظمی شیرازی (دام ظله) در پاسخ به این سوال فرمودند: ما تابع ظهور عرفی کلمه (الموونه) با قید سنه هستیم، دلیل فرموده :«الخمس بعد الموونة»([1])، ومتبادر از مؤونه با لحاظ أدله (سنه)، مصرف و خرج همان سال می باشد، موونه فعلیّه آن سال مشمول خمس نيست، ومسئله جهیزیه وساخت یا خرید خانه خصوصیت ندارد، فرضا طلبه ای که مبتدی است و فعلا نیازی به کتاب جواهر ندارد چنانچه یک دوره کتاب جواهر بخرد یا شخصی به او هدیه بدهد، در این صورت مشمول خمس می شود، زیرا موونه همان سال او نیست هرچند که در سال های آینده موونه او خواهد شد.

در ادامه معظم له فرمودند: اگر برای تهيه جهیزیه در طول چند سال پس انداز می کند، این پس انداز خمس دارد، ولی با دو شرط، خرید تدریجی جهیزیه به مقدار متعارف، مؤونه بوده و خمس ندارد:

1ـ در آن منطقه تهيه تدریجی جهیزیه در طول چند سال متعارف باشد.

2ـ در هنگام ازدواج نتواند جهیزيه مناسب شأنش را یکجا تهیه کند.

اما پس انداز برای خرید خانه و ساخت و بنائی منزل در طول چند سال، همانگونه که در رساله فارسی (مجمع الرسائل) صاحب جواهر با تقریر حواشی شیخ انصاری، میرازی شیرازی بزرگ، میرزا محمد تقی شیرازی، آخوند خراسانی، سید اسماعیل صدر، صاحب عروه، میرزای نائینی وآقا ضیاء عراقی، آمده است، به جهت اينكه مؤونه فعلی آن سال نیست، مشمول اطلاقات و عمومات خمس می شود، حتی عده ای از مراجع معروف در کربلای معلی و نجف اشرف را شاهد بودم که نسبت به آذوقه های مختصری که در خانه از سال قبل باقی می ماند تصریح می نمودند که خمس دارد، لکن برداشت بنده این است که نسبت به مقدار مختصری که از آذوقه باقی می ماند و در همان روزهای اول سال بعد مصرف می شود، خمس ندارد، زیرا مجموع آن آذوقه، عرفا مؤونه سال قبل محسوب می شود.

در ادامه مرجع عالیقدر فرمودند: ملاک در اينكه مصرف ومؤنه خمس ندارد، اين است که مؤونه فعلی همان سال باشد.

سپس پرسیده شد: آیا مؤونه از موضوعات مستنبطه یا صرفه است؟

معظم له فرمودند: ظاهرا مؤونه از موضوعات مستنبطه است، زیرا مفهوم سنه وشأنيت در آن قيد مي باشد.

دست دادن به نامحرم

سؤال شد: شخص مسلمانی كه در برخي کشورهای غربی زندگی می کند ودر مواردي اگر به نامحرم دست ندهد بسیار بد تلقي ميشود وگاهي دست ندادن برای شخص عسر و حرج ميباشد، در اين صورت وظیفه او چیست؟

معظم له فرمودند: عسر و حرج نوعی نیست بلکه شخصی است، ولی در این موارد معلوم نیست که عسر وحرج باشد، زیرا شخص می تواند عذری بیاورد، و یا برای آنان توضیح دهد که در دين ما دست دادن به نامحرم جایز نیست وبسياري از آنها به اعتقادات طرف مقابل احترام ميگذارند.

هجرت به کشورهای غیر اسلامی

سپس سؤال شد: آیا شخص می تواند اختیارا وبدون ضرورت به کشوری مهاجرت کند که نمی تواند احکام اسلام را در آن کشور مراعات نمايد؟ زیرا بعد از هجرت در مواردي رعایت احکام اسلام موجب عسر و حرج است؟

مرجع عالیقدر فرمودند: خیر، زیرا ما بالاختیار لا ینافی الاختیار که قاعده عقلی مسلم است.

حکم خودکشی

در ادامه یکی از فضلای حاضر در جلسه از حکم خودکشی برای رهائی از مرگی سخت تر همچون آتش سوزی سؤال کرد؟

معظم له فرمودند: آیه شریفه: «وَلَا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ»([2])، از احکام محکم و مسلّم است.

سپس از حکم قتل خودخواسته (آتانازی) که شخص بیمار را برای رهائی از رنج و سختی بیماری با درخواست خودش بکُشَند سؤال شد؟

مرجع عالیقدر فرمودند: به این نوع کشتن، در لغت عرب قتل الرحمة می گویند که جایز نیست.

سپس آیت الله العظمی شیرازی به همين مناسبت، مسئله تزاحم قتل نفس وهتک عرض را بيان داشتند كه کدام مقدم است؟ و در پاسخ فرمودند: به نظر می رسد همانگونه که اغلب فقها فرموده اند:حفظ نفس اهم است.

منشأ اختلاف در تحدید هشت فرسخ

سپس از منشأ اختلاف در تحدید هشت فرسخ به کیلومتر پرسیده شد.

معظم له فرمودند: شارع ملاک را فرسخ قرار داده، فهم فرسخ وابسته به عرف و لغت است. تحدید مسافت به کیلومتر در گذشته نبوده، ولی آنچه در رساله عملیه آیت الله العظمی بروجردی و رساله های عملیه بعد از ایشان مشهور است هشت فرسخ به 45 کیلومتر تقريباً تحديد شده است.

در ادامه مرجع عالیقدر فرمودند: ملاک در سفر شرعی این است که مجموع رفت و برگشت کمتر از هشت فرسخ نباشد، چه مسافت رفت و برگشت مساوی باشد، یعنی هر کدام چهار فرسخ، و چه متفاوت باشد.

طلاق و قاعدۀ الزام

سؤال شد: اگر دختری شیعه زوجه شخصی سنی باشد که او را سه طلاقه کرده است، آیا طبق مذهب حق عمل می کند و طلاق او طلاق رجعی است یا به قاعده الزام عمل می کند و طلاق او طلاق بائن وسه طلاقه است؟

مرجع عالیقدر دام ظله فرمودند: مقتضای جمع ادله این است که، زوجه مخیر است که طبق حکم واقعی عمل کند و طلاق را رجعی اختیار کند یا طبق حکم ظاهری عمل کند و طلاق را بائن اختیار کند، مانند آیه شریفه که می فرماید: «فَإِنْ جَاءُوكَ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ أَوْ أَعْرِضْ عَنْهُمْ[3]».

لازم به ذکر است که تخییر در اینجا تخییر بدوی است نه استمراری، زیرا اگر تخییر استمراری باشد علم اجمالی به بطلان ومخالفت قطعية حاصل می شود.

حکم برخی از مفطرات روزه

سپس از مفطریت یا مفطر نبودن غسل ارتماسی و تعمد کذب علی الله والرسول در حال روزه سؤال شد.

معظم له فرمودند: هر دو مورد بنابر احتیاط واجب مبطل روزه است، و جماعتی مانند صاحب عروه فتوا به مبطلیت داده اند.

حکم اعتماد بر اذان مؤذن

در ادامه از جواز اعتماد بر اذان مؤذن در نماز خواندن و افطار پرسیده شد.

آیت الله العظمی شیرازی فرمودند: در شهرهای مذهبی مانند نجف اشرف، کربلای معلی، مشهد مقدس و قم مقدسه به نظر می رسد اذان مؤذن اماره عرفیه بر دخول وقت می باشد، بله، خوب است پنج دقیقه قبل از اذان صبح امساک شود، و وقتی اذان تمام شد نماز بخواند، البته این در حد یک احتیاط مستحب است.

ملاک تنجز علم اجمالی

در پایان يكي از فضلای حاضر در جلسه مسئله ای از كتاب (عروة الوثقى)[4] را مطرح نمود: که اگر دو آب،  یکی کر ودیگری قلیل باشد و نجاستی در یکی از این دو آب بیافتد و ندانیم که نجاست در کدام یک افتاده، صاحب عروه فتوا به طهارت هر دو آب داده است، وجه این فرمایش چیست؟

مرجع عالیقدر فرمودند: وجه مسئله روشن است زیرا علم اجمالی در صورتی منجز می باشد که موجب علم به تکلیف حاصل شود، و با وقوع نجاست در احد المائین المذكورين، علم به وجوب اجتناب پیدا نمی کنیم، زيرا قبل از وقوع نجاست هر دو آب طاهر بود و بعد از وقوع نجاست، احتمال دارد كه در آب كر افتاده ودر اين صورت نجس نميشود، بنابر اين شک در احداث تکلیف داريم و اصل عدم آن است.

وصلی الله علی محمد وآله الطاهرين.

[1] وسائل الشیعة ج9 ص508 باب12.

[2]. النساء : 29.

[3]. المائدة : 42.

[4]. العروة الوثقی، کتاب الطهارة، فصل فی الماء الراکد، ص14، م11.