بسم الله الرحمن الرحیم

رحمت در قرآن و سیره

آیه بسم الله در قرآن صدوچهارده بار - به تعداد سور آن ـ تکرار شده است و «رحمن» و «رحیم»، دو صفت خدای متعال و توصیف گر دو بعد از دریای بی انتهای رحمت خداوند نیز هم شمار و هم بسامد با این آیه شریفه، صدوچهارده بار تکرار شده است. جز این آیه در لا به لای قرآن به کرّات خداوند از رحم و مهربانی اش سخن به میان آورده است.

این همه تکرار این واژه ها تداعی گر اهمیت و ابرام این صفت است. خداوند که خود مظهر رحمت است و رحمت از او می جوشد، خود آغازگر رحمت بوده و بندگانش را به این ویژگی حیاتی سفارش کرده است. پربسامد بودن این کلمه در قرآن خود دلیل آشکاری بر اهمیت آن نزد خدای متعال دارد.

یکی از مسائل زیربنایی اسلام رحمت است. بدین سبب است که در میراث حدیثی به جای مانده از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و اهلِ بیت کرام او، صلوات خداوند بر همه آنان، در همه جوانب بسیار به این ویژگی بنیادی سفارش و تأکید شده است. حیات اجتماعی و خانوادگی تا راه و روش تعامل با دوست و هم کیش و همسایه و حتی فراتر از آن با غیر هم کیشان و حتی حیوانات تحت تأثیر این آموزه اسلام است. اسلام همه صفات و سجایای نیک اخلاقی را بر این ویژگی اخلاقی پایه ریزی کرده است. اساسِ رفتار و منش انسان بر مهر ورزیدن به دیگران بنا شده است.

رحمت در میدان جنگ

دامنه گسترده این صفت، حتی به عرصه جنگ و جهاد نیز کشیده می شده است. بنا به تصور عموم، غالباً جنگ جای خشونت و خونریزی است و از رحمت و گذشت در آن خبری نیست، با این حال اسلام حتی در جبهه جنگ نسبت به دشمن بی دفاع و تسلیم شده و اسرای به جای مانده از غائله جنگ، سفارش به رحمت و حفظ جان و مال و حقوق آنان فرموده است. یکی از مظاهر آشکار این مطلب رفتار رحیمانه پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در جنگ هایی است که بر ایشان تحمیل شد. پیامبر خدا صلی الله علیه وآله در تمام این جنگ ها مدافع بودند و هیچ گاه شعله جنگ را خود برنیفروختند.

دو دهه و اندی حکومت پیامبر صلی الله علیه وآله دستخوش جنگ ها و هجوم های بسیاری ازسوی مشرکان و مخالفانِ ایشان بود. دشمنان حضرت گاهی صدها کیلومتر مسیر را به قصد یورش به مدینه طی می کردند.

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در این مواقع به ناچار مسلمانان را برای دفاع بسیج می نمود و غالباً عرصه کارزار در نزدیکی مدینه بود. گاهی دشمن تا چندکیلومتری مدینه می رسید و آهنگ کشتن مردم مدینه را در سر داشت. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله علی رغم طبع صلح طلب خویش، به ناچار مسلمانان را برای رویارویی و دفاع بسیج می کرد. با همه مخاطراتی که دشمن علیه مسلمانان به وجود آورده بود، تا هنگامی که دشمن دست به شمشیر نبرده و جنگ را آغاز نکرده است، پیامبر صلی الله علیه وآله اجازه پرتاب کردن تیری را به مسلمانان نمی داد. تردیدی نیست که دشمنان پیامبر صلی الله علیه وآله همواره خود آغازگر جنگ بوده اند و حضرت و یارانش تنها به دفاع از خود برآمده بودند. باوجود ظلم و تعدی آشکار دشمنان و پیمان شکنی های آن ها، حضرت هرگز رخصت آغاز جنگ را به یاران خود نمی داد.

بر پایه آموزه رحمت گسترده الهی ـ که زیربنای تعالیم اسلامی است ـ حضرت رسول صلی الله علیه وآله هرگز اجازه آغاز کردن جنگ و پیش دستی جستن بر دشمنان را به یارانش نمی داد. همین شیوه در سیره وصی ایشان، حضرت امیرمؤمنان صلوات الله علیه بی کم و کاست در جنگ هایی که در دوران کوتاه حکومتش بر ایشان تحمیل شد، جاری بود. دشمنان حضرت نابکارانه قاصد جان و کیان مسلمانان بودند و بدین منظور آهنگ جنگ ایشان کرده بودند. با این حال، حضرت صلی الله علیه وآله با تأسی به سیره پیامبر صلی الله علیه وآله از آغاز نمودن جنگ پرهیز می کرد.

در روز عاشورا هنگامی که سپاهیان دشمن تا دندان مسلح از هرسو حضرت اباعبدالله علیه السلام و یارانش را محاصره کردند و راه را بر ایشان بستند، حضرت علیه السلام با تأسی به سیره جدّ و پدر بزرگوارش از آغازگر بودنِ جنگ کناره می گرفت و یاران خود را برحذر می داشت که مبادا پیش از دشمن دست به شمشیر برند یا تیری رها کنند.

حضرت در آن کارزار سخت و هولناک بیان می داشت: «إني أکره أن أبدأهم بقتالٍ؛ من بی شک خوش ندارم که آغازگر جنگ با آنان باشم».

البته در جنگاوری حضرت و یاران ایشان علیهم السلام هیچ محل تردیدی نیست. آنان برای جنگ حاضر و آماده بودند ولی تا هنگامی که دشمن کینه جویشان بر آنان شمشیر نکشیده بود، از جنگ و خونریزی پرهیز می کردند.

اسلام گسترش دهنده امن و آرامش در جهان

پرهیز از خشونت و جنگ و خونریزی سنت دیرینه پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله است که امامان معصوم علیهم السلام همواره بدان پایبند بوده و از مبادرت ورزیدن به جنگ تا هنگامی که خطری آنان را تهدید نمی کرده است، پرهیز می نمودند.

راهکار صلح طلبانه اسلام حقیقی، بسی تأمل برانگیز است، به ویژه در جهان پرآشوب و کارزارهای خونینی که تاریخ بشر به چشم دیده است، نمونه ای نادر و فاخر از حکومتداری بر مبنای اصول و مبانی انسانیت و مدنیت است؛ اصولی که اگر بشر بدان پایبند می بود، بسیاری از اختلافات و نزاع های خونین رخ نمی داد.

زیربنای رحمت محور اسلام نویدبخش رفاه و آسایش بشر است. جامعه در سایه چنین مبانی ای از امن و رفاه لازم بهره مند می شود. آیا چیزی جز این می تواند مدینه فاضله ای باشد که بشر از سرآغاز دنیا تا به امروز جویای آن است؟

بی تردید، خیر. مدینه فاضله جز نامی مجرد و نامحقق چیزی نبوده است و بشر آن را تنها در سیره و منش رحمت گستر پیامبر بزرگوار اسلام و جانشینان برحق او تجربه کرده است.

پیغمبر اسلام صلی الله علیه وآله و اهل بيت ايشان صلوات الله عليهم حتی در پر زد و خوردترين تنش های بشری، یعنی جنگ، نیز جانب رحمت را وانگذارده بودند.

از دیگر سو، هنگامی که غائله جنگ فرو می خوابید و هردو طرف جنگ خسته از کارزار دست می کشیدند، از تعرض به اسرای دشمن و آزار و اذیت آنان پرهیز می کردند. چنین امری در تاریخ بشر بی نظیر است. امروزه هنگامی که از جنگی خونین دست می کشند تازه نوبت به کینه جویی ها و توابع ناخجسته جنگ می رسد. پیامبر گرامی خدا صلی الله علیه وآله هنگامی که جنگ به پایان می رسید و متعدیان و جنگ افروزان عقب می نشستند، اجازه نمی دادند که به احدی تجاوز شود، حتی اگر سرکرده جنگ باشد.

امیرمؤمنان صلوات الله علیه نیز همچنین؛ هنگامی که جنگ به سرانجام می رسید، گویا هرگز جنگی در کار نبوده و کینه ای از جنگجویی به دل نداشت و بسیار اسیران را سفارش می نمود. آیا خصوصیتی برتر از این می توان برای مدینه فاضله تصور کرد؟ چه چیز بهتر از این می تواند آرامش و رفاه و طمأنینه را برای بشر به ارمغان آورد؟

بهترین راهکار برای عصر تنش زده امروز

امروزه اگر غربیان و کسانی که سنگ آزادی را به سینه می زنند، اسلام را آن گونه که قرآن شناسانیده است، و آن گونه که در رفتار پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و اهل بیت ایشان صلوات الله علیهم به چشم می خورد، دریابند و به آن عمل کنند، بی تردید مدینه فاضله در همه دنیا سایه می گستراند و آرزوی دیرینه بشر جامه تحقق درخواهد پوشید.

انواع مشکلاتی که جمعیت هفت میلیاردی بشر، در هر گوشه از این کره خاکی با آن دست و پنجه نرم می کنند، معلول بی توجهی به ماده رحمت است؛ واژه ای که در قاموس بشر کمرنگ شده است.

تردیدی نیست که گسترش فرهنگ مهر و محبت در گام نخست بر دوش مسلمانان است، زیرا آنان مدعیان پیروی از رسول خدا صلی الله علیه وآله و اهل بیت طاهرین او صلوات الله علیهم هستند. اگر مسلمانان عنایت کنند و فرهنگ رحمت گستر اسلام را به جهانیان عرضه دارند، خیر و فضیلت و راحتی در همه دنیا گسترش می یابد.

تحقق و نشر رحمت مستلزمِ بازخوانی جدیدی از سیره و فرهنگ اسلام است. یکی از زیربناهای بنیادین اسلام که در همه ابعاد آن، حتی جنگ، ریشه دوانیده است، موضوع رحمت است. به دیگر سخن بدون چنین نگرشی نمی توان به قرائتی سالم و بی شائبه از اسلام و تعالیم آن دست یافت.

اگر زن و شوهر بنا بگذارند که با رحمت با یکدیگر رفتار کنند، و نیز والدین با اولاد، یا شیخ عشیره با عشیره اش، یا حاکم با ملتش، یا رئیس با مرئوسین و...، اگر با رحمت تعامل ورزند و هردو طرف بنا را بر این شیوه بنهند، گسترده شدن خیر و خوبی دور از انتظار نیست. در این صورت بسیاری از مشکلات اقتصادی و اجتماعی و رفتاری از جامعه رخت می بندد. از این رهگذر مدینه فاضله برای بشر دست یافتنی تر خواهد شد، از خداوند تحقق این امید را خواستاریم.

درس آموختگان مکتب رحمت

با ورق زدن صفحات تاریخ از گذشته های دور تا به امروز، پیروانِ راستین اسلام و کسانی که ملتزم به شیوه و روشِ ستوده اهل بیت علیهم السلام بودند، به تطبیق این شیوه در زندگی خود پایبند بودند. در انقلاب سال ۱۹۲۰ عراق (ثورة العشرين) ـ که قریب به یکصد سال و اندی از آن می گذرد ـ انگلستان از آن سوی دریاها به عراق لشکرکشی کرده بود و قوا و تسلیحات خود را به سوی این کشور کوچک و کم جمعیت ـ که در آن روزگار جمعیت آن حدود پنج میلیون تن بود ـ گسیل داده بود. ملت ضعیف و بی دفاع آن روزِ عراق آماج حمله دشمن مسلح و جنگجوی انگلستان قرار گرفت.

در آن شرایط بحرانی مرحوم آقا شیخ محمد تقی شیرازی قدس سره بسیار تلاش کردند تا مانع حضور انگلیسی ها در عراق شوند و قائله را بدون جنگ و به صورت سلمی خاتمه دهند. اما متأسفانه نتیجه نبخشید و انگلیسی ها بر اقدام تجاوزگرانه خود اصرار و ابرام می ورزیدند. به ناچار آخرالأمر مجبور شد به مردم عراق حکم وجوب دفاع که شامل دفاع از اسلام، دفاع از اعراض و نوامیس، دفاع از خود، و نیز دفاع از وطنشان است، دهد، البته در آن فتوای معروف در چند خطی متذکر شدند که اگر فرآیند حلّ و فصل مسالمت آمیز اختلافات به جایی راه نبرد، تماشاگر تجاوز نباشند تا مبادا کشته شوند و حرمت هایشان پایمال گردد. پس در آن صورت حق دفاع از خود را دارند.

رفتار این فقیه بزرگ منش، مرحوم شیرازی رضوان الله تعالی علیه، گویای وجه رحمت گسترِ دینِ مبین اسلام است و نویدبخش صلح و امنیت به جهانیان. دشمنِ کینه توز مردم عراق هزاران کیلومتر را به قصد جنگ و تعدی پشت سر نهاده و پا در خاک این کشور می گذارد، با آن حال این بزرگ مرد عرصه دین و مذهب تا آنجا که ممکن است هموطنانِ خویش را از برپایی جنگ و تن زدن به خشونت باز داشت، و به مردم شریف عراق تأکید کرد در صورتی که راهکارهای صلح جویانه اثری نداشته باشد، گریزی از دفاع نخواهد بود. ایشان نیز تأکید فرمود که در صورت پایان یافتن جنگ باید از قتل و غارت و تبعات آن دست کشید و با اسیران مدارا کرد.

دشمنِ غاصب هرچند خود آغازگر جنگ بود و شعله آن را برافروخت، اما نباید پس از فروکش کردن آتشِ جنگ رفتاری غیررحیمانه و دور از منش و سیره رسول گرامی خدا و اهل بیت او صلوات الله علیهم با آنان می شد.

این ویژگی مهم که لازمه تحقق مدینه فاضله بشر است، جز به دست قرآن و آیین اسلام حقیقی و تحریف ناشده در جای دیگر به چشم نمی آید و پیامبر گرامی صلی الله علیه وآله و امامان معصوم علیهم السلام و پیروان آن ها در رفتار خود آن را عملی ساختند.

به امید روزی که فرهنگ رحمت محور اسلام گسترش یابد و همه کشورهای عالم آمیزه های اسلامی را سرلوحه و سرمشق خود قرار بدهند تا از همه مشاکل و مصائبی که گریبان گیر عالم است، نجات پیدا کنند، وصلی الله علی محمد وآله الطاهرین.