دوازدهمین نشست علمی مرجع عالیقدر آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی دام ظله در شب های ماه مبارک رمضان ۱۴۴۳ با حضور جمعی از شخصیت های علمی، نمایندگان مراجع عظام تقلید، فعالان دینی و فرهنگی و طلاب حوزه های علمیه، در شامگاه روز پنجشنبه ۱۲ رمضان ۱۴۴۳ در بیت مرجعیت شهر مقدس قم برگزار شد.

مشروح مباحث مطرح شده در این نشست به شرح زیر است:

حکم استعمال آمپول و سرم تقویتی در حال روزه

در ابتدای جلسه یکی از فضلای حاضر در مجلس در مورد حکم آمپول و سرم تقویتی در حال روزه سوال نمود.

حضرت آیت الله العظمی شیرازی (دام ظله) در پاسخ به این سوال فرمودند:  این مورد، داخل در هیچکدام از مفطرات روزه نمی باشد، زیرا هر چند که در اثر استفاده این نوع از آمپول و سرم ها رفع گرسنگی و تشنگی بشود لکن اکل و شرب بر آن صدق نمی کند. بله، استفاده از این موارد بر خلاف حکمت روزه است نه علت روزه، زیرا برخی از حکمت روزه چنانچه در روایات وارد شده، احساس گرسنگی و تشنگی است، بنابراین ظاهرا استعمال این نوع آمپول و سرم ها، مبطل روزه نمی باشد هرچند که احتیاط مستحب ترک آنها است. البته عده ای از فقها از جمله مرحوم والد  و مرحوم میرزا محمد تقی شیرازی (رضوان الله علیهم) در عدم مبطل بودن آن اشکال کرده اند.

ملاک حرج و ضرر در جواز افطار 

سوال شد: فردی که در اثر روزه گرفتن دچار سرگیجه و بی حالی شدید می شود، آیا میتواند روزه نگیرد؟   

معظم له فرمودند: اگر عنوان مریض بر او صدق کند مجوز افطار است زیرا قرآن کریم فرموده: «فمن کان منکم مریضا»([1])، بله اگر مرض های عادی و مختصریست که مثلا بعد از افطار خوب می شود، عنوان مریض از آن منصرف است، زیرا این نوع مرض ها را عرف عذر نمی داند، به هر حال یا طبیب ثقه باید بگوید که روزه برای شخص ضرر دارد یا اینکه خود شخص تشخیص بدهد که روزه برایش ضرر دارد.

پرسیده شد:  شخصی که در اثر بیماری حالت شبه اغماء به او دست داده و روزه بوده و بدون اختیار او چیزی را به او خورانده اند، آیا روزه اش باطل می شود؟

مرجع عالیقدر فرمودند: ایجار (وارد کردن چیزی به حلق بدون اختیار) روزه را باطل نمی کند و اگر روزه گرفتن برایش ضرر بالغ ندارد روزه اش را ادامه داده و صحیح است. بله اگر اغماء کامل به او دست داده باشد از این جهت روزه اش باطل می شود.

اشتباه در مصداق و افطار با حرام

 یکی از فضلا حاضر این سوال را مطرح نمود: اگر شخصی عمدا با مایعی که خیال می کرد آب است افطار نمود بعد معلوم شد که شراب بوده آیا در این صورت کفاره جمع بر او واجب می شود؟

معظم له فرمودند: اصل وجوب کفاره جمع به جهت افطار حرام، بنابراحتیاط است گرچه شهرت بر آن می باشد و حرمت باید فاعلی باشد نه فعلی. لذا ظاهرا کفاره جمع ندارد، ودر صورت شک، اصل عدم وجوب است.

تقلید در اعتقادات

در ادامه از حکم تقلید در اعتقادات پرسیده شد.

مرجع عالیقدر (دام ظله) فرمودند: مرحوم شیخ انصاری در رسائل این مسئله را مطرح نموده است، در اعتقادات علم لازم است و تقلید از اهل خبره ثقه عدم العلم است، ولی اگر از تقلید علم حاصل شد، تقلید در اعتقادات جایز است، هرچند دقتاً اگر موجب علم شد دیگر تقلید نخواهد بود، البته جماعتی فرموده اند: باید اعتقاد همراه با استدلالی ولو مختصر باشد، اما ظاهرا لازم نیست.

حکم اعلام اوقات شرعی از طرف موسسات

سپس با اشاره به اختلاف موجود در مؤسسات اعلام اوقات شرعی، پرسیده شد وظیفه مکلف در این صورت چیست؟

آیت الله العظمی شیرازی فرمودند: کلام اهل خبره ثقه در افق شرعی معتبر است، اما اگر میان اهل خبره اختلاف شد و قرینه ای بر تقدیم کلام یکی بر دیگری نبود، چون میان کلام ایشان تکاذب است، تساقط می کند، و به مقتضای اصول عملیه عمل می شود، و در مورد روزه چنانچه کلام دو اهل خبره ثقه در تعیین وقت فجر و مغرب شرعی تعارض کرد، و شک در وقت فجر یا مغرب شد،  در طرف فجر استصحاب شب و در طرف مغرب استصحاب روز می شود.

سفر به قصد فرار از روزه

سپس از مسافرت به قصد فرار از روزه، و حکم سفر تفریحی در ماه رمضان پرسیده شد.

ایشان فرمودند: مسافرت به قصد فرار از روزه مکروه است، و سفر تفریحی در ماه رمضان ایرادی ندارد، اگرچه بنابر مشهور سفر به قصد صید لهوی به جهت دلیل خاص مجوز افطار نیست.

الحاق بیماری کلیوی به ذو العطاش

سپس یکی از فضلای حاضر در جلسه ایراداتی بر الحاق بیمار کلیوی به ذو العطاش مطرح نمود، و پرسید: چرا بیمار کلیوی را داخل در عنوان مریض نمی دانید تا روزه بر او واجب نباشد و ملحق به ذو العطاش می کنید؟

مرجع عالیقدر در ضمن پاسخی فرمودند: در دلیل، احساس عطش شدید مجوز آب نوشیدن ذو العطاش در حال روزه دانسته شده، برخی احساس عطش را تمام الموضوع دانسته اند پس بیمار کلیوی را به آن ملحق نکرده اند، ولی به نظر می رسد احساس عطش طریقیت داشته و کاشف از نوعی بیماری است که مجوز آب نوشیدن در ماه رمضان است، به همین جهت بیمار کلیوی نیز همان حکم ذو العطاش را دارد.

در ادامه سؤال شد: آیا این یک نوع دقت عقلی نیست که می فرمائید؟

معظم له فرمودند: خیر، این دقت عقلی نیست، بلکه به نظر می رسد استظهار عرفی باشد، و ظواهر هم حجت است.

ملاک در صدق وطن

سپس سؤالاتی از ملاک در وطن پرسیده شد.

معظم له فرمودند: در وطن، صدق عرفی مسکن و سکونت شرط است، هرچند در آن شهری که فعلا سکونت دارد، خانه ملکی نداشته باشد، پس اگر شخصی همیشه در سال مثلا شش ماه در شهری است و شش ماه در شهری دیگر، عرفا دو وطن دارد، و یا در سه منطقه هر کدام چهار ماه در سال ساکن است، عرفا سه وطن دارد، و نظر غالب فقها همین است.

در ادامه سؤال شد: برخی روایات بیانگر این است که اگر شخصی در شهری ملکی داشته باشد، وطن اوست، و ظاهر این روایات حتی اگر سکونت در آن شهر نداشته باشد، در این صورت آیا نمازش در آن شهرها کامل است و روزه باید بگیرد؟

مرجع عالیقدر فرمودند: مشهور قریب به اتفاق فقها از این روایات اعراض نموده و طبق آن فتوا نداده اند، و ظاهرا این روایات اشاره به قضایای خارجیه دارد، البته برخی نادر طبق این روایات فتوا داده اند، و اولین فقیهی که به این روایات عمل کرده است مرحوم سید مرتضی است.

اعراض از وطن

سوال شد: ملاک در تحقق اعراض از وطن چیست؟

در پاسخ مرجع عالیقدر فرمودند: اعراض یک امر وجودی است و مربوط به نیت شخص است، پس اگر شخص قصد بازگشت به وطن سابق خود را نداشته باشد و یا از وطنش هجرت کرده ونمی داند که به آن بر می گردد یا خیر، اعراض از وطن سابق می باشد، همچنین اگر مثلا مثل طلبه علوم دینی قصد سکونت دائمی در شهر محل تحصیل را داشته باشد آن شهر وطن اوست، و قهرا اعراض از وطن سابق او محقق می شود.

در همین راستا سؤال شد: اگر از اعراض خود عدول کرد تکلیف چیست؟

معظم له فرمودند: بعد از عدول، نیت اعراض سابق اعتبار ندارد، زیرا اعراض باید فعلیت داشته باشد، بنابراین بعد از عدول از اعراض، استصحاب وطنیت سابق جاری می شود.

مانع بودن قتل خویشان از ارث

سپس از حکم مانع بودن قتل خویشان از ارث پرسیده شد، که آیا قتل خطا و شبه عمد نیز مانع از ارث است؟

مرجع عالیقدر فرمودند: همانگونه که در رساله آمده است: اگر کسی یکی از خویشان خود را عمداً و به ناحق بکشد، از او ارث نمی برد، ولی اگر از روی خطا باشد، مثلا سنگ را به هوا بیندازد و اتفاقا به یکی از خویشان او بخورد و او را بکشد، از او ارث می برد، ولی بنا بر اقوی از دیه قتل، ارث نمی برد.

مرجع پاسخگوئی به شبهات دینی

در پایان، یکی از حاضرین در جلسه جهت پاسخگویی به شبهات جوانان و بیان علت و حکمت برخی از احکام درخواست راهنمائی کردند.

معظم له فرمودند: سیره عقلا این است که انسان در هر مسئله ای به اهل خبره ثقه مراجعه می کند و سخن او را می پذیرد اگرچه دلیل آن را نداند، همچون شخص بیمار که به طبیب مراجعه می کند گرچه دلیل نسخه او را نداند، ـ البته ممکن است گاهی اهل خبره نیز اشتباه کند واین اشتباه اصل حجیت کلام اهل خبره را از بین نمیبرد ـ، در مسائل دینی نیز باید به اهل خبره رجوع کرد، وامور دینی از این قاعده مستثنا نیست، پس با مراجعه به اهل خبره ثقه می توان پاسخ سؤالات را دریافت نمود، ومعمولا علما در صورتی که علت یا حکمت احکام در قرآن و سنت آمده باشد، آن را بیان می کنند؛ و اهل خبره دین، فقهای جامع الشرائط می باشند.

وصلی الله علی محمد وآله الطاهرين.

[1] البقره:184.