معذور و عدم هتک ماه رمضان

یکی از آقایان حاضر سؤال کرد: کسی که از روزه گرفتن معذور است، یا مسافر است یا مریض یا غیر آن، آیا جایز است در ملأ عام بخورد یا بیاشامد؟

حضرت آیت الله العظمی شیرازی فرمودند: گاهی در محیط بسته ای است، مثلاً در خانه ای که عده ای در آن زندگی می کنند و بعضی روزه گرفته و بعضی روزه نمی گیرند، و یا در زندان است و فقط چند زندانی با او هستند، اگر معذور چیزی بخورد یا بیاشامد هتک حرمت ماه رمضان نیست و اشکال ندارد.

اما اگر در جای عمومی است، هتک حرمت می باشد. فقها فرمودند نباید حرمت ماه رمضان شکسته شود، و هتک یک عنوان و موضوع عرفی محض است، یعنی موضوع غیر مستنبطه است و احتیاج به استنباط فقیه ندارد. هر کجا این عنوان تحقق پیدا کرد حکم مترتب می شود. یترتب الحکم علی الموضوع کترتُب المعلول علی العلّة.

حرمت غناء

مسأله دیگری که مطرح شد: غِنا بود، آیا غنا حرمت ذاتی دارد یا حرمت آن غیر ذاتی است، یعنی به ملاحظه مفاسد مترتب بر آن حرام می شود.

معظم له فرمودند: مسأله غنا را مرحوم شیخ در مکاسب محرمه بیان نموده اند، و برخی مانند مرحوم فیض کاشانی که ذوق اخباریت ایشان بر ذوق اجتهادیش غالب است فرمودند: غنا حرمت ذاتی ندارد، بلکه حرمت آن به لحاظ مفاسدِ آن است. و همچنین برخی غیر ایشان نیز بر همین رأی هستند.

لذا فرمودند که تغنّی به قرآن و مواعظ جایز است.

اما مشهور فقهاء شهرةً عظیمة از جمله مرحوم شیخ از جمع روایات استفاده کردند که غنا بما هو هو حرام است و حرمت ذاتی بوده، و حتی اگر به آیات قرآن تغنّی شود جایز نیست.

البته مقتضای بحث علمی و اینکه حمل ظاهر بر نص یا اظهر می شود، همان فرمایش مرحوم فیض است.

اما مشهور از روایاتی که دلالت دارد بر اینکه حرمت غنا به ملاحظه مفاسد آن است، اعراض کردند.

یعنی روایاتی هست که ظاهرش غنا بما هو هو حرام بوده و روایاتی هست که ظاهرش حرمت غنا در صورت مضمونِ بد و ترتب فساد است. و این روایات اظهر است و مقتضای جمع دلالی حمل ظاهر بر اظهر می باشد، لذا قاعده این است که بگوییم: اگر غنا مضمون آن بد و فساد است حرام است و الا حرام نیست. اما مشهور از این روایت إعراض کردند و قائل به این جمع دلالی نشده اند.

و از طرفی فقهاء از مرحوم شیخ طوسی تا به امروز، بیش از نود درصدشان، شهرت را جابر و کاسر می دانند، سنداً و دلالةً.

و نظائر این مسأله در فقه بسیار است.

غروب و مغرب شرعی

از جمله: مسأله مغرب و غروب است که آیا جواز افطار و أدای نماز مغرب به استتار قرص است یا به ذهاب حمره ی مشرقیه؟

روایاتی داریم که مغرب به استتار قرص است و روایاتی داریم که مغرب به ذهاب حمره ی مشرقیه است. مقتضای جمع دلالی این است که تحقق مغرب به استتار قرص بوده اما مستحب و افضل است که تا ذهاب حمره ی مشرقیه صبر شود.

لکن مشهور از روایات استتار اعراض کرده و این جمع دلالی را قائل نشده اند، لذا به آن فتوا نمی دهیم.

انفعال آب قلیل

در مسأله انفعال ماء قلیل به ملاقات نجاست نیز چنین است.

ادله ی انفعال ظاهر است و ادله ی عدم انفعال نص است، و اگر حمل ظاهر بر نص شود نتیجه اش عدم انفعال آب قلیل به مجرد ملاقات نجاست است اما مشهور قائل نیستند.

و نمونه هایی در باب حج و غیر آن نیز داریم.

خلاصه حتی مرحوم فیض که در مسأله غنا به مقتضای جمع دلالی فرمودند: غنا ذاتاً حرام نیست، در سایر موارد فقهی که جمع دلالی باشد اما مشهور اعراض نموده اند ایشان قائل به جمع دلالی می شود و از مشهور اعراض می کند؟

درمان با غنا

سؤال شد که بعضی ادعا دارند، بیمارند و امراض روحی دارند و با غنا درمان می شوند آیا غنا برای آنان جایز است؟

ایشان فرمودند: با احراز موضوع، این مسأله صغرای تزاحم است. اگر در موردی حرامی برای شخص ضرورت شد جایز می شود. روایتی دارد که اگر شفای بیماری شخصی در خمر بود و او نخورد و مُرد، داخل آتش می شود.

تغنی با آلات غیر غنا

سؤال شد: اگر تغنّی با وسیله ای که از آلات غنا نیست مانند دیگ همراه شود، حکمش چیست؟

فرمودند: غنا و آلات دو موضوع است و صدق غنا توقفی بر آلات ندارد، و به طور کلی اگر عرف یا اهل خبره، آن را تغنّی دانستند حرام است، اما اگر تغنّی نمی دانند جایز می باشد.

نجات غریق و ارتماس در آب

سؤال شد: اگر شخصی نجات غریق است و برای نجات افراد مجبور است ارتماس در آب کند، آیا روزه اش باطل می شود، و بنابر بطلان قضا و کفاره دارد؟

معظم له فرمودند: این مسأله محل خلاف است و اجماعی نیست. برخی ارتماس را بنابر احتیاط واجب مفطر دانستند، حال بنابر مفطریّت آن، در صورت اضطرار جایز بوده و فقط قضا داشته و کفاره ندارد. مانند مسافری که روزه اش را می خورد بلکه واجب است افطار کند اما قضا بر او هست.

نجات غریق و گرفتن أجرت

سؤال شد: آیا جایز است شخص نجات غریق در برابر نجات دیگران که واجب است اجرت بگیرد؟

ایشان فرمودند: تبعاً یا وفاقاً لجماعة من الفقهاء پول گرفتن برای واجبات کفائیه اشکال ندارد.

افطار جاهل

سؤال شد: اگر شخصی به جهت جاهل بودن به مفطریّت شیء، آن را انجام دهد، آیا قضا و کفاره دارد؟

ایشان فرمودند: هر مفطری علی القاعده قضا دارد، مگر با دلیل خاص قضا ساقط شود، أما کفاره در این مورد ساقط است، البته اگر جاهل قاصر بوده، اما جاهل مقصّر، کفاره نیز بر او هست.

فدیه مریض قبل پایان سال

یکی از آقایان سؤال کرد: اگر مریضی، بیماری او تا سال بعد ادامه پیدا کند، قضا بر او نیست اما فدیه دارد. آیا این فدیه را قبل از پایان سال، یعنی قبل از رمضان سال آینده می تواند بپردازد در صورتی که می داند در همان سال نمی تواند روزه ها را قضا کند؟

معظم له فرمودند: این مسأله محل خلاف است. بعضی می فرمایند: وجوب فدیه در صورتی که تا رمضان بعد نتواند قضا کند، برای رمضان بعد است، و اگر قبل از رمضان بدهد ادای ما لم یجب است. اما برخی فرموده اند: می تواند زودتر از رمضان بعد فدیه را بدهد، و برخی نیز احتیاط وجوبی کردند که اگر زودتر می دهد به نیّت فدیه نباشد بلکه به نیت قرض به فقیر بدهد آنگاه اگر فقر فقیر تا رمضان باقی بود، می تواند آن را فدیه حساب کند.

این مسأله فروع زیادی دارد و محل خلاف بوده و اقوال متعددی در آن بیان شده است، و تنها صورتی که اجماعی است که قضا ساقط بوده و فقط فدیه دارد: این است که شخص در ماه رمضان مریض بوده و همان مرض تا رمضان بعد ادامه پیدا کند، اما اگر مرض اولش خوب شد و مرض دیگری پیدا کرد و تا ماه رمضان بعد نتوانست قضا کند، برخی گفتند: قضا ساقط نمی شود. برخی نیز مانند مرحوم نراقی در مستند و مرحوم اخوی به تبعِ چند روایت که تعلیل در آن دارد: (لتقصیره) یا (لتفریطه) فرمودند: ملاک این است که در طول ماه رمضان و 11 ماه بعد، معذور باشد، حال عذرش مرض باشد یا سفر یا غیر آن فرق نمی کند، این شخص قضا از او ساقط است و فقط فدیه می دهد.

موضوع قمار

یکی از آقایان سؤال کرد: قمار چیست؟

معظم له فرمودند: قمار عنوانی است عرفی. و شارع حکم آن را فرموده که حرمت است، اما موضوع قمار را تعیین نفرموده، بلکه موکول به عرف شده است.

اقسامی از قمار در روایات بالخصوص ذکر شده، اما از باب مصادیق بوده و قمار منحصر به آن نیست، زیرا عمومات و اطلاقات قمار شمولیت دارد.

سؤال شد: اگر به قصد سرگرمی بازی کند نه برد و باخت آیا جایز است؟

ایشان فرمودند: اگر چیزی باشد که معمولاً با آن قمار می شود، یعنی قمار با آن برای برد و باخت متعارف است، اگرچه الآن برای سرگرمی بازی کند، مشهور آن را حرام دانستند.

اما اگر منصوص الحرمة نباشد، و عادة برای سرگرمی انجام می شود نه برد و باخت، چنانچه به قصد غیر برد و باخت باشد حرام نیست، بله بازی با منصوص الحرمة مثل شطرنج، و بازی با برد و باخت حتی به غیر آلات قمار جایز نیست.

سؤال شد: قمار کردن با کامپیوتر چه حکمی دارد؟

ایشان در جواب فرمودند: اگر طرفِ حقیقی دارد، یعنی هر دو طرف حقیقی هستند جایز نیست، گرچه از راه کامپیوتر بازی کنند، زیرا قمار صدق می کند، اما اگر خودش تنهاست و طرفی ندارد یا طرفش خود کامپیوتر است، اشکال ندارد.

زیرا ملاک صدق عرفیِ قمار است، در صورت صدق مَیسِر، مطلقاً حرام است بنابر مشهور.

و اگر عرف ها مختلف بود هر عرفی حکم خود را دارد.

و همچنین عرف در مسأله ربا ملاک است، با آنکه تشدید عجیبی در قرآن نسبت به ربا آمده: «فأذنوا بحرب من الله ورسوله»، فقها می فرمایند: اگر چیزی در یک شهر، مکیل و موزون معامله می شود و در شهر دیگر، معدود معامله می شود، در شهری که مکیل و موزون است ربا بوده و در شهر معدود ربا نیست.

سؤال شد: اگر بایع و مشتری اهل شهری هستند که در آن شهر، چیزی به کیل و وزن معامله می شود، اما هر دو به شهری سفر کردند که آنجا با عدد معامله می شود حکمش چیست؟

ایشان فرمودند: استظهار ما این است که ملاک شهری است که در آن معامله انجام می شود.

افطار و سقوط بعدی وجوب

در آخر مجلس، سؤال شد: اگر خانمی عمداً روزه اش را باطل کرد، سپس قبل از مغرب حائض شد، آیا کفاره بر او هست؟

فرمودند: این مسأله محل خلاف است. و نظیر آن شخصی است که روزه اش را عمداً باطل کند سپس تا قبل از ظهر سفر رود.

شاید اکثر فقهای متعرّض این مسأله فرموده باشند: کفاره بر او واجب است، و برخی نیز می فرمایند: کفاره ندارد.

وصلی الله علی محمد وآله الطاهرین