الحمد للّه رب العالمين والصلاة والسلام على أشرف الخلق والمرسلین محمّد وآله الغرّ الميامين، واللعنة الدائمة على أعدائهم أجمعين من الآن إلی قیام یوم الدین.

تتمه چهارم

    اگر دو مجتهد متساوی در علم بودند و یکی اورع بود، اورع را اختیار می‌ کند. که به نظر می‌ رسد، این لزومی نداشته باشد و حسن دارد. حال بنابر اینکه بگوییم تقلید اورع لزوم دارد، آیا اورعیت خصوصیتی دارد، یا کل مزیه؟ قاعده‌اش اینست که اورعیت خصوصیت ندارد. ولو برای اورعیت به بعضی روایات استدلال شد، ولی سنداً و دلالةً تام نبود.

    می‌ گویند مرحوم آسید عبدالهادی شیرازی - به عنوان مجاز، نه حقیقت - می‌ فرمودند: اعلم آن کسی است که جای مسائل را بهتر بداند، یعنی فرعی که مطرح می‌ شود را بداند جایش کجاست و در جواهر و حدائق و... کجا بحث شده است و این با اکثر ممارسةً تلازم دارد.

    دو مجتهد متساوی در علم هستند، که یکی حافظه‌ اش از دیگری قوی‌ تر است. اگر گفتیم، اعلم و اوثق مقدم هستند، این مورد هم مقدم است. اگر دلیل شرعی خاصی داشتیم فبها، ولی این خصوصیات از طرف شرع مطرح نشده و عقلاء این‌ها را متعیّن می‌دانند و خصوصیت ندارد.

تتمه چهارم 5

تتمه پنجم 6

اشکال موضوع خارجی بودن اورعیت 11

تتمه ششم 12

تتمه هفتم 14

تتمه هشتم 16

تتمه نهم 18

تتمه دهم 20

اگر اعلم در مسأله‌ ای فتوی نداشته باشد 23

[مسأله چهارده]

چند تمهید 24

گسترش بحث 28

فوارق مسأله 29

تقلید میت به فتوای اعلم 31

[مسأله پانزده]

مقدمات 31

اشکال 36

مطلب دیگر 38

بررسی ذیل عبارت عروه 39

نکته 41

بازگشت به اصل بحث 42

حکم عمل جاهل مقصر ملتفت 47

[مسأله شانزده]

مراد از عمل جاهل 49

مسأله تجرّی 54

مشترکات و مفترقات قصور و تقصیر 58

تتمه‌ ای برای تقصیر 62

مثالی از عروه 64

ملاک بطلان 65

دو مثال دیگر از عروه 66

وجوه بطلان 67

دو اشکال بر دلیل اول؛ اجماع 68

تعبیر برتر از مسأله 70

اقوال 71

بازگشت به دلایل و یک مؤید در بحث 75

وجه دوم بطلان، عدم تمشی قصد قربت 78

علم به مقربیت و قصد آن 80

بیان دو عبارت از شیخ انصاری 81

وجه سوم بطلان 83

مناقشه در این وجه 83

وجه چهارم بطلان 85

جواب از این وجه 86

تصحیح عمل جاهل 87

انشائیات (عقود و ایقاعات) 90

توضیح 91

مقدمه‌ ای پیش از بیان اقوال 94

مثال 95

دو مناقشه در مقام 97

تتمه 100

اقوال 102

دو اشکال بر قول دوم 103

اشکال و جواب 103

قول سوم 104

بیان دو عبارت از رسائل و مصباح الأصول 104

وجه قول سوم 109

اشکال دیگر و جواب آن 111

مطلبی تابع فرع اول 114

سه وجه عدم اعتبار احتمال 115

بیان عبارت مصباح الفقیه 117

جهل به کیفیت انجام اعمال گذشته 120

دو دلیل عام و دو دلیل خاص 125

تفصیل بین قاصر و مقصر 127

قاعده فراغ و دو قرینه 128

بررسی دو دلیل خاص 130

[مسأله هفده]

اعلم کیست و چه کسی او را تشخیص می‌ دهد؟ 133

اعلم کیست؟ 138

اشکال و جواب 143

[مسأله هجده]

عدم تقلید مفضول 147

بیان نکته‌ ای مفید 148

تقسیم مسأله، به سه مسأله 149

دو عبارت مرحوم کاشف الغطاء 150

تفصیل صاحب عروه 151

دلایل 151

نکته 153

دو حیث طریقی و موضوعی باب تقلید 155

جواب از این استدلال 157

وجه سوم و چهارم موافقت اعلم و غیر اعلم 158

اشکال بر این وجه و جواب آن 160

[مسأله نوزده]

آیا تقلید غیر مجتهد جایز است؟ 163

فرع مسأله 164

دلیل سوم عدم جواز تقلید متمکّن از اجتهاد 167

ادله جواز تقلید با تمکّن از اجتهاد 171

دلیل اول 172

دلیل دوم 173

بررسی فرمایش مرحوم اصفهانی 174

دلیل سوم: اطلاقات 175

کلام برخی فقهاء 178

جواب 178

فرع دیگر 180

فرع دیگر 180

فرع دیگر 182

تحقیقی پیرامون مسأله تدلیس 183

اشکال 183

اشکال دیگر 185

فرع دیگر 185

[مسأله بیست]

اسباب معرفت اجتهاد مجتهد 187

حجیت علم 188

ادامه فرمایش صاحب عروه 190

جواب از اشکال حجیت بینه 192

ادله حجیت بینه، در عموم موضوعات 192

اشکالات اجماع 193

بیان عبارت مستمسک 194

بیانی در صغرای اجماع 195

عبارت صاحب ریاض 196

اشکال کبروی و جواب آن 197

اطمینان، در شناسایی اجتهاد مجتهد 198

جهات مختلف بحث بینه 200

عبارت مرحوم شیخ انصاری 203

عبارت مرحوم صاحب جواهر 205

بیان مقدمه 205

خبر حسی مخبر عاقل 207

چند نکته 207

آیا شیخ به این فرمایش پایبند هستند؟ 210

قول دوم: عدم شرطیت اجتهاد مطلق 212

عبارت الفقه 213

بررسی تمامیت ردع شرعی 214

مناقشاتی در وجه اول 215

ادامه مناقشه نقضی 216

جواب حلی 218

مؤید 219

بررسی ادامه فرمایش شیخ 220

جهات بحث بینه 222

حجیت ثقه 223

بیان امثله عروه 223

امثله عدم پذیرش قول ثقه در ثبوت موضوع 226

بینه، در لغت، آیات و روایات و عرف 227

آیا قول عدل واحد حکماً، بینه و حجت است؟ 232

بررسی قول اول 233

دو جواب از ضعف روایت 236

کنکاشی در عدم حجیت توثیقات و تضعیفات متأخرین 238

تبیین معنای متأخر 241

صدق لهجه مسعدة بن صدقه 244

عبارت علامه حلی در رجال 245

عبارت مجلسی اول 246

دو قرینه وثاقت مسعدة 248

روایت مسعدة و ردع از بنای عقلاء 248

جواب حلّی 250

نسبت بین عدالت و وثاقت 252

مؤیداتی در صحت سند حدیث مسعدة 254

تکمله‌ ای در اعتبار مسعدة بن صدقة 256

چند فرمایش علامه در منتهی المطلب 259

وجه دوم اعتبار قول عدل واحد 262

استدلال به آیه اُذن 263

روایات 264

دلیل سوم: مناط و اولویت 266

اشکال و جواب 267

استدلال به آیه رکون، بر عدالت مرجع تقلید 270

استدلال به اصل تعیین 272

دلیل سوم، استدلال به حکم عقل 274

دلیل چهارم، اولویت 275

اشکال در اِخبار از اجتهاد شخص 276

دلیل سوم، استقراء 278

بیان چند نمونه روایی 278

تتبع جزئیات و استنتاج حکم کلی 281

عبارات فقهاء، در اعتماد به استقراء 283

بررسی صغرای مسأله و بیان روایات 286

دو اشکال و جواب 289

مؤیداتی از عبارات فقهاء 290

بررسی فرمایشی از شیخ انصاری 295

دو معنای تصدیق 297

استبعاد شیخ 299

عبارت مصباح الفقیه 299

عبارت مرحوم نراقی 300

بازگشت به طرق اثبات اجتهاد مجتهد 302

عبارات مرحوم صاحب جواهر 304

بیان عباراتی دیگر از فقهاء 308

استثنائات 312

ادله 316

مناقشات این دلیل 318

بیان قیاس برهانی 320

دلیل دیگر 323

عبارت مرحوم صاحب عروه 324

عبارت شیخ انصاری 324

ظهور صحیحه حریز در حجیت شیاع 328

بررسی یک فرع مورد ابتلاء 329

جواب از این اشکال 336

تأملی بر موثقه مسعدة بن صدقه 337

مرسله یونس 339

تحقیقی پیرامون اصحاب اجماع 340

دو اشکال به فرمایش شیخ الشریعه اصفهانی 344

ظاهر الحکم 346

حجیت ظواهر الفاظ 348

بررسی اصل فرمایش و قرینیت قرائن 349

استقراء و تتبع جزئیات 350

اشکال 351

دو اشکال استدلال 354

شخصی بودن لا ضرر و لا حرج 355

عبارت کتاب مبانی تکلمة المنهاج 357

صحیحه عمار 359

یک مثال 362

شیاع غیر متهم 362

اشکالات بنای عقلاء 363

بررسی تمامیت یا عدم تمامیت اشکالات 364

تفصیلات مسأله 367

اشکالات بر استدلال به روایت 369

سلیمان بن داود مِنقری 373

طریق شیخ صدوق 373

دلالت روایت 375

وجه تفصیلات 378

تتمّات 380

طریقیت شیاع مفید علم 384

عبارت مسالک الأفهام 385

صحیحه هشام بن حکم 388

عدم جعل و رفع علم 390

اشکالات تتمه پنجم 392

معنای اماریت شیاع 393