این روایتی که خوانده شد یک بحث سندی دارد که خاص به روایت نیست عرض شد که صدها روایت این بحث در آنها می‌آید و انسان هر چه که وقت صرف کند برای اینکه یک طرفی شده و مطمئن شود لااقل بحث کافی کرده باشد و اگر بماند در شک می‌افتد در دندۀ اصول عملیه و طبق اصول عملیه عمل کند. مختصر عرض می‌کنم در حالی که بحث مفصل‌تر از این است و جاهایش را هم عرض کردم. اعاظمی از فقهاء ما مثل صاحب مدارک و محقق اردبیلی، صاحب جواهر، صاحب حدائق و حتی بعضی از معاصرین چطور شده که عنایت نشده؟ باید گفت الجواد قد یکبوا باشد و آن این است که مرحوم شیخ صدوق تنها کسی است که این روایت را نقل کرده، یعنی نه کلینی و نه شیخ صدوق تنها کسی است که این روایت را نقل کرده‌اند و اگر جائی که مکرر داریم که یک روایتی را شیخ صدوق به سندی که معتبر نیست نقل کرده و کلینی همان را نقل کرده با یک سند معتبر دیگر، این گیری ندارد اما جاهائی دیگر که موارد متعدد هم هست که اشاره به چندتا کردم و کتب فقهاء را هم عرض کردم که کسی دیگر این مطلب را نقل نکرده باشد، اینجا تنها شیخ صدوق و تنها از همین راه که محل اشکال جماعتی از بزرگان شده.

شیخ صدوق گل سر سبد کل چند صد کتابش (نوشته‌اند ایشان 300 کتاب نوشته‌اند که همه در دست نیست و عده‌ای از آنها از دست رفته) من لا یحضره الفقیه است که ایشان اولش فرموده در این کتاب من در مقام این نبودم که روایات را جمع کنم به هر شکلی که باشد بلکه روایات معتبره را جمع کرده‌ام و از کتبی که معتبره و مجمع علی اعتبارها و تعبیرهائی اینگونه دارد. دوم اینکه فرموده آن چیزی که از روایات در این کتاب آورده‌ام چیزی است که بین خود و خدا بر خودم حجت می‌بینم که این تأکید مرحوم شیخ صدوق سبب شده که یک عده‌ای نه از آدمهائی که روایات را نگاه می‌کنند بلکه یک عده‌ای از علماء معروف بر فرمایش شیخ صدوق اعتماد کرده‌اند یعنی اگر یک روایتی را شیخ صدوق مرسله نقل می‌کند گفته‌اند معتبر است حتی اگر سندش را ذکر نمی‌کند با اینکه بین شیخ صدوق و معصوم علیه السلام چند صد سال فاصله دارد. شیخ صدوق متوفای 381 هجری است مع ذلک یک عده‌ای فرموده‌اند خصوصاً آنهائی که نسبت به معصوم علیه السلام داده‌اند گفته‌اند قال رسول اللّه صلّى اللّه عليه وآله، شیخ صدوق کجا پیامبر صلّى اللّه عليه وآله را دیده و حتماً این قال رسول اللّه صلّى اللّه عليه وآله را از کسی شنیده که او از کسی دیگر و آن از دیگری و با چهار یا پنج یا شش واسطه و گاهی شیخ صدوق 10 واسطه دارد اما چون ایشان اینگونه فرموده چون ما یحصل عمر شیخ صدوق این کتاب من لا یحضر است، اگر کسی اینها را پذیرفت که احتیاج ندارد که یک یک سندهایش را ببیند اما اگر اینها را نپذیرفت که مشهور نپذیرفته‌اند و گفته‌اند اینها تنها کافی نیست برای مقام تنجز و اعذار عقلائی، آن وقت شیخ صدوق روایاتی را که نقل کرده مثلاً از محمد بن مسلم چند صد روایت در همین کتاب نقل کرده، از زراره هم نقل کرده و از برید و فضیل و ابن ابی عمیر. آن وقت روایاتی که عددش خیلی نبوده و سندها را یکی یکی ذکر کرده اما مثل محمد بن مسلم که در من لا یحضره الفقیه تنها چند صد روایت نقل کرده و این چند صد روایت را ایشان دیده اگر بخواهد افراد سند را مرتب تکرار کند در کتاب، حجم کتاب زیاد می‌شود لهذا آن روایاتی را که از محمد بن مسلم نقل کرده و آن فردی که از معصوم علیه السلام مستقیم نقل کرده که یکی هم محمد بن مسلم است که از امام باقر و امام جعفر صادق علیه السلام نقل کرده، وسائط بین شیخ صدوق و محمد بن مسلم چه کسانی هستند؟ برای اینکه مرتب تکرار نکند در این کتاب تکرار کرده عن محمد بن مسلم و در آخر کتاب فرموده آنچه من از محمد بن مسلم در این کتاب نقل کردم واسطۀ اینها هستند و دوتا از این واسطه‌ها محل بحث هستند.

فهرست

جلسه 1121. 5

جلسه 1122. 17

جلسه 1123. 26

جلسه 1124. 36

جلسه 1125. 46

جلسه 1126. 56

جلسه 1127. 66

جلسه 1128. 75

جلسه 1129. 84

جلسه 1130. 94

جلسه 1131. 104

جلسه 1132. 112

جلسه 1133. 120

جلسه 1134. 130

جلسه 1135. 143

جلسه 1136. 152

جلسه 1137. 163

جلسه 1138. 170

جلسه 1139. 178

جلسه 1140. 186

جلسه 1141. 195

جلسه 1142. 202

جلسه 1143. 210

جلسه 1144. 217

جلسه 1145. 226

جلسه 1146. 233

جلسه 1147. 242

جلسه 1148. 251

جلسه 1149. 260

جلسه 1150. 268

جلسه 1151. 277

جلسه 1152. 287

جلسه 1153. 295

جلسه 1154. 303

جلسه 1155. 311

جلسه 1156. 320

جلسه 1157. 329

جلسه 1158. 339

جلسه 1159. 348

جلسه 1160. 358

جلسه 1161. 365

جلسه 1162. 374

جلسه 1163. 381

جلسه 1164. 389

جلسه 1165. 397

جلسه 1166. 406

جلسه 1167. 415

جلسه 1168. 421